Δεξιά κι αριστερά κάθετοι πέτρινοι όγκοι θεόρατοι, που αν απλώσω τα χέρια σχεδόν τους αγγίζω. Μπροστά ο κουρνιαχτός που σηκώνουν οι οπλές κάποιου προπορευόμενου αλόγου. Και πάνω ψηλά ίσα που διακρίνεται να ανεμίζει σαν σημαία ένα γαλάζιο κουρελάκι ουρανού. Στον πάτο του φαραγγιού. Ώσπου σε μια στροφή, μέσα από το πέπλο της σκόνης, νάτο, το Καζνέχ, αιμάτινη οπτασία φωλιασμένη στη μαύρη σχισμή των  βράχων. Έφτασα!

 

Της Ισαβέλλας Μπερτράν

Αποσπάσματα του παρόντος δημοσιεύτηκαν στο ΓΕΩ της ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ, στα τεύχη 7/20.03.2000, 36/16.12.2000 και 125/31.08.2002.

Προσθήκες/τροποποιήσεις, Ιούνης 2011

 

ΑΜΜΑΝ, ΟΝΟΜΑ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑ

Ήτοι: Αμάν να φεύγουμε το γρηγορότερο!

 

Εντάξει, ίσως γίνομαι κάπως υπερβολική. Άμα το ψάξεις (πολύ), όλο και κάτι θα βρεις τελικά να δεις και να κάνεις ακόμα κι εδώ, στην πιο άχρωμη, άοσμη και χωρίς χαρακτήρα πρωτεύουσα ολόκληρου του αραβικού κόσμου.

 

Λίγο το αρχαίο ρωμαϊκό θέατρο, κάτι ο ναός του Ηρακλή στον λόφο Τζαμπαλ Αλ Κάλα, κάτι λιγότερο το τζαμί του βασιλιά Αμπτουλάχ, άντε και μια βόλτα στο (περιορισμένης έκτασης)  σουκ, ας πούμε ότι μερικές ώρες μπορείς να τις καλύψεις δημιουργικά.

 

Αλλά μέχρι τόσο. Παραπάνω δεν γίνεται – εγώ τουλάχιστον όχι. 

 

Κανείς εξάλλου δεν ταξιδεύει στην Ιορδανία για να δει το Αμμάν. Ευτυχώς υπάρχουν τα περίχωρα. Αυτά μάλιστα!

 

Και πρώτα απ’ όλα η αρχαία Γέρασα.

 

ΓΕΡΑΣΑ Η ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ

Μια ωρίτσα οδική διαδρομή προς βορρά και αλλάζεις τελείως σκηνικό.

 

Τοπίο γνώριμο. Κυπαρίσσια, λιόδεντρα, φραγκοσυκιές, κατσίκια, πρόβατα, ξερολιθιές. Μεσόγειος με τα όλα της. Και η αρχαία Γέρασα οικεία κι αυτή από πολλές απόψεις.

 

Άρωμα Ελλάδας εκτός συνόρων. Η ωραιότερη ευωδιά όλων, καθότι ανόθευτη από τη συνήθη προγονοκαπηλεία των ελληναράδων.

Με ίχνη κατοίκισης από τη νεολιθική εποχή, η Γέρασα εισέβαλε στην ιστορική σκηνή με την ονομασία Αντιόχεια η επί Χρυσορρόη - από το όνομα του ποταμού που την πότιζε - πριν καθιερωθεί αργότερα με το τωρινό της όνομα.

 

Ενσωματωμένη αρχικά στο βασίλειο των Σελευκιδών, αυτονομήθηκε στη διάρκεια των πρώτων ρωμαϊκών κατακτήσεων, για να ενταχθεί στη συνέχεια στην περίφημη αρχαία Δεκάπολη, μια ένωση ελεύθερων ελληνιστικών πόλεων.

Μετά την κατάκτηση ολόκληρης της περιοχής από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Τραϊανό, η πόλη ωφελήθηκε τα μέγιστα από την Πάξ Ρομάνα εκμεταλλευόμενη αποτελεσματικά τη θέση της ως κομβικό σημείο πάνω στους εμπορικούς δρόμους της εποχής αλλά και ως εύφορη περιοχή με σημαντική αγροτική παραγωγή. Ειδικότερα το πέρασμα του αυτοκράτορα Αδριανού από την πόλη το 129 μ.Χ. σήμανε και το ζενίθ του οικοδομικού οργασμού.

Τα υπολείμματα εκείνης της περιόδου είναι εξάλλου αυτά που δεσπόζουν σήμερα στον αρχαιολογικό χώρο: η απαραίτητη αψίδα του θριάμβου για την υποδοχή του ματαιόδοξου ηγεμόνα, οι ναοί του Δία και της Αρτέμιδος, καθώς και η Κάρντο Μάξιμους, η θεαματική αλέα των οκτακοσίων μέτρων μήκους με τις διακόσιες κολώνες και βέβαιως η μεγαλοπρεπή οβάλ αγορά και το θέατρο των πέντε χιλιάδων θέσεων.

 

Όσο για το τελευταίο, αυτή τη στιγμή δονείται από τις φωνές και τα γέλια κάποιου λυκείου θηλέων σε ημερήσια εκδρομή, που έχει εισβάλει επί σκηνής και επιδίδεται σε λαϊκούς χώρους. Και μάλιστα επιμένει να με συμπαρασύρει κι εμένα. Ωχ τι έπαθα! Να δω πως θα την γλιτώσω.

Δεν την γλίτωσα. Υποχρεώθηκα στην εκτέλεση (κυριολεκτικά) ενός καλαματιανού με αραβική μουσική υπόκρουση. Ασ’ τα να πάνε!

Μετά τον ρωμαϊκό κολοφώνα, έπεται η σταδιακή παρακμή. Με πρώτους και καλύτερους φυσικούς αυτουργούς τους Βυζαντινούς που κατά την πάγια μισαλλόδοξη τακτική τους κατεδαφίζουν τα θρησκευτικά μνημεία  (των άλλων) για να χτίσουν στη θέση τους τα δικά τους, η Γέρασα σιγά σιγά απογυμνώνεται από τα στολίδια της. Τον 7ο αιώνα ακολουθούν οι λεηλασίες  Περσών και Αράβων,  ενώ το έργο της καταστροφής των αρχαίων ναών αναλαμβάνουν στη συνέχεια οι σταυροφόροι, οι Βεδουϊνοι, οι Μαμελούκοι και οι Κιρκάσιοι. Ο ατέρμονας ρους της Ιστορίας...

 

ΜΙΑ ΓΚΑΡΣΟΝΙΕΡΑ ΣΤΗΝ ΕΡΗΜΟ

Οι Ιορδανοί τ’ αποκαλούν “κάστρα της ερήμου” και είναι ο δεύτερος εκδρομικός στόχος με αφετηρία το Αμμάν.

 

Πρόκειται για ένα κομπολόι από αραβικά παλάτια, που εκτείνονται καμιά εκατοστή χιλιόμετρα ανατολικά, στο δρόμο προς το Ιράκ. Τα περισσότερα χτίστηκαν στις αρχές του 8ου αιώνα, στη διάρκεια της δυναστείας των Ομεϋάδων, για την εξυπηρέτηση ποικίλων αναγκών των χαλίφηδων της Δαμασκού. Γι’ αυτό και το καθένα απ’ αυτά τα κτίσματα έχει το δικό του ιδιαίτερο ύφος και προσωπικότητα, σε συνάρτηση με τον προορισμό του.

Το πιο εντυπωσιακό και καλοδιατηρημένο είναι το Κασρ Αλ Χαράνα. Με αρχιτεκτονική που παραπέμπει σε φρούριο, περιδιαβαίνω εξωτερικά τα ψηλά τείχη με μια ζέστη περίπου λιποθυμική, κι ας έχουμε Οκτώβρη μήνα. Όχι, δεν θέλω να ξέρω τι θερμοκρασία κάνει εδώ τον Αύγουστο! Η οχύρωση του κάστρου οφειλόταν, λέει, στην ανάγκη προστασίας των εμπορικών καραβανιών που φιλοξενούσε, χρήση που πιστοποιούν οι πολυάριθμοι ψηλοτάβανοι στάβλοι ειδικά διαμορφωμένοι για τις δρομάδες. Καραβάν σεράι υψίστης ασφαλείας με άλλα λόγια.

Έπεται το κάστρο του Αζράκ, το πιο διάσημο της συλλογής. Χτισμένο από μαύρο βασάλτη δίπλα στη λίμνη της ομώνυμης όασης, το οχυρό αυτό υπήρξε κατ’ αρχήν έργο των Ρωμαίων πριν αναλάβουν οι χαλίφηδες την ανακατασκευή του. Τη φήμη του όμως την απέκτησε κατά τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ο Λώρενς της Αραβίας και ο Φεϋζάλ χρησιμοποίησαν τον χώρο ως έδρα του γενικού τους επιτελείου.

Το πιο πρωτότυπο όμως είναι αναμφίβολα το Κασρ Άμρα.

 

Το κτίσμα αυτό οικοδομήθηκε με εντολή του χαλίφη Γουαλίντ του Πρώτου, για να χρησιμοποιηθεί (επισήμως) ως βάση εξόρμησης για το κυνήγι ονάγρων και γαζελών που τότε αφθονούσαν στην περιοχή.

 

Οι τοιχογραφίες ωστόσο στο εσωτερικό του κτίσματος άλλα αφηγούνται για την (ανεπίσημη) χρήση της ιδιοκτησίας του Γουαλίντ.

 

Οι ξεθωριασμένες πια σήμερα απεικονίσεις γυμνών γυναικών στα μπάνια, γεγονός εξαιρετικά σπάνιο για τα αυστηρά μουσουλμανικά ήθη, καθώς και οι μαρτυρίες εποχής για οργιώδη συμπόσια δύσκολα συμβαδίζουν με το κυνηγετικό προφίλ του Κασρ Άμρα.

 

Γι αυτό και οι ερευνητές πιστεύουν ότι άλλες ήταν οι κυρίως δραστηριότητες που στέγαζε ο χώρος, κι ότι ο πονηρός χαλίφης μάλλον είχε μετατρέψει το “κάστρο της ερήμου” σε γκαρσονιέρα στην έρημο. Περί ορέξεως…

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΤΡΑ

Το βράδυ, το άχαρο Αμμάν σαν να αλλάζει όψη. Οι αρχιτεκτονικές του ασχήμιες χάνονται μέσα στο σκοτάδι, οι κάτοικοι του κατακλύζουν τους δρόμους με τη ζωντάνια τους κι άμα πετύχεις και το σωστό φαγάδικο ενδέχεται τελικά να κερδίσει τη συμπάθειά σου.

 

Ίσως βέβαια όλα αυτά να τα σκέφτομαι εκ του ασφαλούς,  καθώς αύριο το εγκαταλείπω οριστικά για να κατευθυνθώ επιτέλους στον βασικό στόχο κάθε ταξιδιού στην Ιορδανία. Πέτρα σου ‘ρχομαι!

Βασιλική Οδός. Ο δρόμος για την Πέτρα.

 

Τοπίο άφιλο, ασάλευτο και πυρπολημένο.

 

Σαν κάποιο τεράστιο αόρατο χέρι να έγδαρε το δέρμα της Γης αφήνοντας τα κόκαλά της γυμνά να ξασπρίζουν στον ήλιο.

 

Αραιά και πού κάποιο σκουρόχρωμο αντίσκηνο Βεδουίνων νομάδων σπάει τη μοναξιά του ορυκτού, ίσα για να θυμίζει το πείσμα του Ανθρώπου για επιβίωση ακόμα κι εκεί όπου η Φύση επιδεικτικά τον εχθρεύεται.

 

O πρώτος Δυτικός που αντικρίζει την Πέτρα είναι ο Ελβετός περιηγητής και μουσουλμάνος προσήλυτος Γιόχαν Μπούρκχαρντ.

 

Έχοντας ασπαστεί το Ισλάμ, κερδίζει την εμπιστοσύνη των Βεδουϊνων νομάδων κι εκείνοι αποφασίζουν να τον μυήσουν και σε άλλα (εκτός των θρησκευτικών) μυστήρια της περιοχής.

 

Έτσι μια μέρα του 1812, τον οδηγούν μέσα από το φαράγγι του Γουάντι Μούσα, το επονομαζόμενο Σικ, ένα κάνυον μήκους σχεδόν δύο χιλιομέτρων, βάθους εκατό περίπου μέτρων, και φάρδους μόλις δύο στα πιο στενά του περάσματα, όπου ίσα και με το ζόρι διασταυρώνονται δυο καμήλες .

 

Όταν, στην άκρη της στενωπού ξεπροβάλει ξαφνικά το κτίριο του Καζνέχ ή αλλιώς Θησαυροφυλάκιο, ο Μπούρκχαρντ εκστασιασμένος χάνει τη μιλιά του.

 

Τρόπος του λέγειν δηλαδή. Γιατί μόλις συνέρχεται και επιστρέφει στην πατρίδα του επιτελεί το αναμενόμενο: προβαίνει στις σχετικές εκμυστηρεύσεις στα φιλαράκια του στην Ελβετία και...

 

Αυτό ήταν! Η αποκάλυψη έχει συντελεστεί.

 

Η συνέχεια ανήκει βεβαίως στους αρχαιολόγους και τους ιστορικούς, αλλά όχι μόνο.

 

Η Αγκάθα Κρίστι που συνοδεύει τον δεύτερο σύζυγό της, αρχαιολόγο στο επάγγελμα, σε αποστολή στην Πέτρα, εμπνέεται στις μετέπειτα συγγραφικές της αναζητήσεις.

 

Ο Ερζέ, πνευματικός πατέρας του Τεν Τεν χρησιμοποιεί την αρχαία πολιτεία σαν φόντο σε μία από τις περιπέτειες του διάσημου ήρωά του.

 

Όσο για τον Σπήλμπεργκ, στέλνει τον Χάρισον Φορντ - Ιντιάνα Τζόουνς στην “Τελευταία Σταυροφορία” να αναζητήσει το μυθικό Γκραάλ ανάμεσα στις παγίδες που’ χουν στήσει οι κακοί μέσα στο Καζνέχ.

 

 

ΑΝΘΗ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ

Και να λοιπόν που έφτασε και η δική μου σειρά να εισχωρήσω μέσα στο κάνυον του Σικ. Όχι πάνω σε καμήλα, αλλά καβάλα σ’ ένα μουλάρι. Που ως μουλάρι κάνει τα δικά του. Ειδικά άμα κουβαλάει στην πλάτη του μια τόσο άσχετη αναβάτη όπως εγώ. Τι το ‘θελα!

Κι ορίστε που όπως ο Ελβετός έχω κι εγώ τώρα καταπιεί τη γλώσσα μου. Όχι μόνο εξαιτίας του πεισματάρικου τετράποδου που καταβάλει αξιέπαινες πράγματι προσπάθειες να με ξεφορτωθεί από την πλάτη του, αλλά, κυρίως, για  όσα μαγικά προσφέρονται στα μάτια μου.

 

Εδώ στον πάτο του φαραγγιού, σαν να μη φτάνει ο ήλιος ποτέ. Δεξιά κι αριστερά κάθετοι πέτρινοι όγκοι θεόρατοι, που αν απλώσω τα χέρια σχεδόν τους αγγίζω. Μπροστά ο κουρνιαχτός που σηκώνουν οι οπλές κάποιου προπορευόμενου αλόγου. Πάνω, ψηλά πάνω από το κεφάλι μου, ίσα που διακρίνεται να ανεμίζει σαν σημαία ένα γαλάζιο κουρελάκι ουρανού.

 

Ώσπου σε μια στροφή, μέσα από το πέπλο της σκόνης, νάτο, το Καζνέχ, αιμάτινη οπτασία φωλιασμένη στη μαύρη σχισμή των  βράχων. Έφτασα!

Όταν οι Ναβαταίοι άρχισαν να οικοδομούν την Πέτρα γύρω στον 7ο π.χ. αιώνα, δεν είχαν βέβαια ιδέα ότι κάποτε θα παρείχαν υλικό για τζάμπα χολιγουντιανό ντεκόρ.  Λαός κατ’ αρχήν νομαδικός, ποτέ δεν ξεπέρασαν σε αριθμό μερικές δεκάδες χιλιάδες. Οι ιστορικοί εικάζουν ότι έλκουν την καταγωγή τους από την αραβική χερσόνησο, χωρίς όμως να μπορούν να το πουν με βεβαιότητα.

Το σίγουρο είναι ότι επρόκειτο για λαό ειρηνικό, με ανεπτυγμένο εμπορικό δαιμόνιο και ιδιαίτερα προικισμένο στις δημόσιες σχέσεις, αφού κατάφερε χωρίς πολέμους να καθιερώσει την πόλη του σαν το σημαντικότερο καραβάν σεράι της Μέσης Ανατολής πάνω στο δρόμο των μπαχαρικών, με κυρίαρχη θέση στο τρίγωνο Δαμασκός-Γάζα-Άκαμπα.

Τον 2ο π.χ. κι ενώ η αρχαία Ελλάδα έχει πλέον μπει στην γκρίζα της περίοδο, η Πέτρα έρχεται κατά κάποιον τρόπο να καλύψει το κενό παρουσίας που δημιουργείται στη Μέση Ανατολή. Είναι η φάση της μεγάλης της ακμής που θα διαρκέσει τρεις περίπου αιώνες.

 

Εντυπωσιακά κτίρια και ναοί, θέατρο, μεγαλοπρεπή ταφικά μνημεία, κεραμικά υψηλής αισθητικής, κοσμούν αυτό το φυσικό οχυρό, που κουρνιάζει καλά προφυλαγμένο μέσα σ’ ένα λεκανοπέδιο περιστοιχισμένο από βουνά με μία και μοναδική δίοδο πρόσβασης: Το φαράγγι του Σικ.

Μέσα από ένα πολύπλοκο όσο και επινοητικό σύστημα συλλογής, αποθήκευσης και διανομής του νερού, οι Ναβαταίοι κατορθώνουν κάτι που την εποχή τους μοιάζει αδιανόητο.

 

Πετυχαίνουν να μετατρέψουν έναν ερημικό διψασμένο τόπο σε μία πλούσια μητρόπολη τριάντα χιλιάδων κατοίκων.

 

Και σαν να μην έφτανε αυτό, καταφέρνουν επιπλέον να εξασφαλίσουν και το μονοπώλιο πάνω στην παραγωγή ασφάλτου στη Νεκρά Θάλασσα, ένα προϊόν ιδιαίτερης χρηστικής αξίας τότε για την ταρίχευση των νεκρών.

 

Κατόπιν τούτου, το γεγονός ότι ανοίγει η όρεξη της υπερδύναμης της εποχής, δηλαδή της Ρώμης, είναι μάλλον μέσα στην κυνική, πλην προβλέψιμη, ροή των πραγμάτων.

 

Έτσι, το 106 μ.χ. ο Τραϊανός καταλαμβάνει την Πέτρα και θέτει τέρμα στην ηγεμονία της. Η ρωμαϊκή κατοχή σημαίνει την αρχή του τέλους για τους Ναβαταίους. Μέσα στους επόμενους αιώνες, η πόλη θα παρακμάσει, θα εγκαταλειφθεί από τους κατοίκους της και θα περάσει τελικά στην λήθη.

 

Για εκατοντάδες χρόνια, οι μόνοι που θα γνωρίζουν την ύπαρξή της είναι οι Βεδουϊνοι νομάδες της περιοχής, οι οποίοι δεν έπαψαν στιγμή να ζουν με τα κοπάδια τους μέσα στα φυσικά σπήλαια και τα ερειπωμένα κτίσματα. Όλα αυτά μέχρι πριν από δυο-τρεις δεκαετίες. Ώσπου η έλευση του τουρισμού θα τ' αλλάξει όλα…

ΤΟ ΤΙΜΗΜΑ ΤΗΣ ΔΙΑΣΗΜΟΤΗΤΑΣ

Όσες περιγραφές κι αν διαβάσεις, όσες φωτογραφίες κι αν θα δεις, τίποτε δεν μπορεί να σε προϊδεάσει επαρκώς γι αυτό που  αναμφίβολα αποτελεί τον συγκλονιστικό-τερο αρχαιολογικό χώρο ολόκληρης της Μέσης Ανατολής, με εξαίρεση ίσως τα φαραωνικά μνημεία της Αιγύπτου.

 

Έργο της Φύσης όσο και των ανθρώπων, η Πέτρα “μιλάει” και στον πιο αδαή ή αδιάφορο περί την Ιστορία επισκέπτη.

 

Αν βρισκόταν σε κάποιο άλλο, λιγότερο ταραγμένο, σημείο του πλανήτη είναι βέβαιο ότι θα στέναζε κάτω από την επιδρομή των τουριστικών πούλμαν και των γκρουπ κάθε εθνικότητας εδώ και τριάντα χρόνια τουλάχιστον.

 

Η πολιτική όμως αστάθεια στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής κράτησε τον μαζικό τουρισμό μακριά από την Πέτρα μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’90 προσφέροντας συνάμα στους λιγοστούς περίεργους ταξιδιώτες εκείνης της εποχής το ανεκτίμητο δώρο μιας μοναχικής και αδιατάρακτης περιήγησης.

 

Από τότε χρονολογείται κι η δική μου πρώτη γνωριμία με την Πέτρα, όταν οι ημερήσιοι επισκέπτες δεν ξεπερνούσαν τους πενήντα, σ’ ‘έναν αχανή αρχαιολογικό χώρο πολλών δεκάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων.

 

Η κατάσταση άρχισε να αλλάζει άρδην μετά την υπογραφή της ειρηνευτικής συμφωνίας μεταξύ Ισραήλ και Ιορδανίας.

 

Μέσα σε λίγα χρόνια ο αριθμός των επισκεπτών εκτοξεύτηκε από τις τριάντα στις τριακόσιες χιλιάδες ετησίως για ν’ αγγίξει πλέον το ένα εκατομμύριο το 2010 με ότι συνεπάγεται αυτή η απότομη αύξηση δημοτικότητας.

 

Πράγματι, τα μαλακά πολύχρωμα πετρώματα στα οποία η αρχαία πολιτεία χρωστάει την ομορφιά και την πλαστικότητα της, είναι συνάμα η αχίλλειος φτέρνα της και πηγή μόνιμου πονοκεφάλου για τους συντηρητές των μνημείων της που εκτός από τον αέρα και τη βροχή, έχουν πλέον ν’ αντιμετωπίσουν και τις ανεπανόρθωτες φθορές από τα χάδια των θαυμαστών τους.

 

 

 

Έτσι το πρώτο πλέον ζητούμενο είναι να διαφυλαχθεί η εύθραυστη ισορροπία αυτής της υπέροχης πολιτείας που επιβίωσε στην μοναξιά αιώνων και τώρα κινδυνεύει από το υπερβολικό μαζικό ενδιαφέρον.

Για περισσότερες φωτογραφίες από την Ιορδανία: Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν | Πάμε γι' άλλα...

 

Διαβάστε επίσης για την Πέτρα: ΙΟΡΔΑΝΙΑ 2 - ΠΕΤΡΑ, ΕΡΓΑ ΒΙΤΡΙΝΑΣ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν