ΙΝΔΙΑ 8 - ΑΝΕΓΓΙΧΤΟΙ, ΓΕΝΝΗΜΕΝΟΙ ΚΑΤΩΤΕΡΟΙ

Submitted by Isabelle on Sat, 04/23/2016 - 18:04

Asia
India

Front Picture:

Πολιτογραφημένοι ως «ακάθαρτοι» από τη στιγμή της γέννησής τους, 166 εκατομμύρια Ινδοί, ήτοι ένας στους έξι κατοίκους της «πολυπληθέστερης δημοκρατίας του πλανήτη» ζει στον πάτο του ινδουιστικού συστήματος των καστών ή μάλλον, ακριβέστερα, έξω ακόμα κι απ’ αυτό. Είναι οι αποκαλούμενοι «εκτός κάστας» ή αλλιώς «ανέγγιχτοι», γνωστοί στη Δύση και ως παρίες.

Κείμενο: Ισαβέλλα Μπερτράν

Φωτό Κώστας Ζυρίνης

Καταδικασμένοι από τον Βράχμα

Το σύστημα των καστών, που έχει θρησκευτική προέλευση αλλά πρακτικά διαπερνάει ακόμα και σήμερα ολόκληρο το σώμα της ινδικής κοινωνίας, ουσιαστικά στηρίζεται στην εξής απλή αρχιακή παραδοχή: οι άνθρωποι εξ’ ορισμού γεννιούνται άνισοι μεταξύ τους.

Το όλο σύστημα οικοδομήθηκε πατώντας πάνω σ’ ένα μύθο του ινδουισμού σύμφωνα με τον οποίο οι κύριες κοινωνικές ομάδες η αλλιώς «varnas» εκπορεύονται κατ’ ευθείαν από το υπέρτατο ον (Brahma) με τον εξής τρόπο: Από το στόμα του βγήκανε, λέει, οι Βραχμάνοι (οι ιερείς και οι δάσκαλοι), από τα χέρια του οι Κσατρίγιας (οι ιθύνοντες και οι στρατιωτικοί), από τους μηρούς του οι Βαϊσίγιας (οι έμποροι) και από τα πόδια του οι Σούντρας (οι χειρώνακτες, εργάτες κι αγρότες).

Μα η κοινωνική ταξινόμηση δεν σταματάει εδώ.

Η κάθε varna με τη σειρά της διαιρείται σε εκατοντάδες κληρονομικές υπο-κάστες που τηρούν κι αυτές τη δική τους αυστηρή εσωτερική δομή και ιεραρχία.

Πέρα όμως από τις τέσσερις βασικές κοινωνικές κάστες, υπάρχει λέει και μία πέμπτη ομάδα, πεταμένη στα αζήτητα ακόμα κι από τον ίδιο τον Βράχμα, που απαρτίζεται από άτομα ανάξια ακόμα και να ονομάζονται άνθρωποι.

Πρόκειται για τους λεγόμενους «ανέγγιχτους», υπάρξεις υπερβολικά ακάθαρτες από τις αμαρτίες που κουβαλάνε από προηγούμενες ζωές τους, ώστε δεν γίνεται να ενταχθούν σε καμία κάστα για να μη μολύνουν και τους υπόλοιπους.

Κατά συνέπεια, η θέση που τους πρέπει είναι στο περιθώριο της κοινωνίας, να εκτελούν τις υποδεέστερες και μιαρές εργασίες, ιδίως αυτές που συνεπάγονται επαφή με παράγωγα του σώματος, όπως αίμα, περιττώματα, και λοιπές ακαθαρσίες.

Μ’ αυτό τον τρόπο εξάλλου τους δίνεται και η χρυσή ευκαιρία να εξαγοράσουν τις αμαρτίες τους.

Έτσι λοιπόν, με βάση αυτό το «σκεπτικό», η καύση των νεκρών, το άδειασμα των βόθρων ή το καθάρισμα των δρόμων από πτώματα ζώων αποτέλεσαν πάντα και παραμένουν και σήμερα αποκλειστικό «προνόμιο» των ανέγγιχτων.

Οι νταλιτ

Τα τελευταία εκατό χρόνια είναι αλήθεια, μετά από σωρεία μικρών και μεγάλων εξεγέρσεων, η θέση των ανέγγιχτων έχει κάπως βελτιωθεί.

Tουλάχιστον στα χαρτιά, συγκριτικά με την εποχή – ακόμα ζωντανή στη μνήμη των πιο ηλικιωμένων - όπου υποχρεώνονταν να φοράνε κουδούνια στο λαιμό για να ειδοποιούν ότι πλησιάζουν ενώ οποιοδήποτε άτομο ανώτερης κάστας είχε το ελεύθερο να τους ξυλοφορτώνει σε περίπτωση που ο ίσκιος τους τον είχε κατά λάθος ακουμπήσει.

Το πιο χειροπιαστό ίσως αποτέλεσμα αυτών των αγώνων είναι ή θέσπιση από το ινδικό σύνταγμα το 1950, τρία χρόνια μετά την κατάχτηση της ανεξαρτησίας της χώρας από τη Μεγάλη Βρετανία, ποσόστωσης 15% για πρόσληψη στο Δημόσιο ατόμων προερχόμενων από τις λεγόμενες «προγραμματισμένες κάστες» (Scheduled Castes), η νέα «πολιτικά ορθή» ονομασία που υιοθετήθηκε από τότε για τους παρίες.

Οι ίδιοι από την πλευρά τους, και ειδικότερα οι πολιτικά ενεργοί, έχουν επιλέξει για τον εαυτό τους τον όρο «νταλίτ» που κυριολεκτικά σημαίνει «καταπιεσμένος».

Βασική ηγετική φυσιογνωμία του κινήματος των νταλίτ από την εποχή της αγγλοκρατίας, και στη συνέχεια κατά τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας, ο Bhimrao Ramji Ambedkar είναι ένα όνομα που παραμένει σύμβολο ακόμα και σήμερα μεταξύ των εκατομμυρίων εκ γενετής εξοστρακισμένων Ινδών.

Ανέγγιχτος ο ίδιος, είναι ο πρώτος που μίλησε καθαρά για την ταξική φύση των διακρίσεων που επιβάλει το ινδουιστικό σύστημα των καστών και έθεσε δημόσια το αίτημα για την πλήρη κατάργησή του το 1932.

Ο αγώνας αυτός τον έφερε μάλιστα σε κατ’ ευθείαν αντιπαράθεση με τον ίδιο τον Γκάντι όταν εκείνος, παρά τις προοδευτικές -για τα ινδικά δεδομένα – προσωπικές απόψεις του στο ζήτημα των ανέγγιχτων, θεώρησε ωστόσο «πρόωρο» το αίτημα του Ambedkar, φοβούμενος ότι ένα τέτοιο ριζοσπαστικό μέτρο θα απέβαινε επιζήμιο για τον ινδουισμό, οπότε και ξεκίνησε μία από τις διάσημες απεργίες πείνας του ενάντια στην υλοποίησή του!

Κατόπιν αυτού, ήταν ζήτημα ημερών να κάνει πίσω ο Ambedkar μόλις η υγεία του “μπάμπα” άρχισε να εξασθενεί.

Πέρα από το ανεκδοτολογικό του πράγματος, το περιστατικό είναι - αν μη τι άλλο - χαρακτηριστικό του ινδικού τρόπου άσκησης πολιτικής.

Από τότε μέχρι σήμερα έχει κυλήσει βέβαια πολύ νερό στ’ αυλάκι του κινήματος των νταλίτ, χωρίς πάντως να διαφαίνεται πρακτικά στον ορίζοντα η ελπίδα για κατάργηση των καστών.

Κι αυτό διότι δεν πρόκειται μόνο για μια υπόθεση λήψης μέτρων από το κράτος όσο κυρίως για έναν αγώνα ενάντια σε πλειοψηφικές κοινωνικο-θρησκευτικές προκαταλήψεις αιώνων, συχνά ακόμα και μέσα στις γραμμές των νταλίτ.

Ενδεικτικό της ισχύος της κυρίαρχης ιδεολογίας είναι και το γεγονός της θέσπισης καστών από τους ίδιους τους ανέγγιχτους μεταξύ τους!

Έτσι για παράδειγμα οι επιφορτισμένοι με την καύση των νεκρών έχουν συγκροτήσει με τα χρόνια τη δική τους «κάστα», την «κάστα» των Ντομ, που ιεραρχικά βρίσκεται πάνω από την «κάστα» των οδοκαθαραριστών η οποία κι αυτή με τη σειρά της πατάει πάνω στον πάτο των πάτων, την «κάστα» των Μπανγκίς, των χειρωνακτών καθαριστών βόθρων.

Ενάντια σε τρεις χιλιάδες χρόνια παράδοση

Με κοντά τρεις χιλιετίες ζωής, το σύστημα των καστών αποτελεί την ανθεκτικότερη στο χρόνο εφαρμογή παγκοσμίως ενός κοινωνικού μοντέλου βασισμένου πάνω σε μια α πριόρι διακηρυγμένη και θεσπισμένη ανισότητα: ο καθείς γεννιέται με μια προκαθορισμένη θέση μέσα στην κοινωνική ιεραρχία, και όχι μόνο δεν μπορεί να ξεφύγει απ’ αυτήν μέχρι το θάνατό του αλλά την κληροδοτεί υποχρεωτικά και στους απογόνους του.

Προφανώς απεχθές και βαθύτατα ρατσιστικό με βάση τις κυρίαρχες αξίες των δυτικών κοινωνιών, το σύστημα αυτό διαμόρφωσε ωστόσο ανά τους αιώνες έναν τρόπο σκέψης, μια στάση και «φιλοσοφία ζωής» καθώς και μια πολύ ιδιάζουσα «ψυχοσύνθεση» όχι μόνο των προνομιούχων αλλά ολόκληρης σχεδόν της ινδικής κοινωνίας.

Τουλάχιστον στις αγροτικές ή ημι-αγροτικές περιοχές όπου κατοικεί το 90% του πληθυσμού, δεν υπάρχει ακόμα και σήμερα πλευρά της ζωής - πολιτικής, κοινωνικής, οικονομικής, οικογενειακής ή προσωπικής - που να μην επηρεάζεται άμεσα ή έμμεσα από το σύστημα των καστών, και μάλιστα ασχέτως του βαθμού θρησκευτικής προσήλωσης του κάθε μεμονωμένου ατόμου.

Κατά συνέπεια, όσο κι αν αυτή η ινδική ιδιαιτερότητα δύσκολα χωράει σε μυαλά ζυμωμένα στο δυτικό τρόπο σκέψης και σ’ ένα μίνιμουμ έστω αστικοδημοκρατικών αξιών, γεγονός παραμένει ότι δεν μπορεί να προσεγγίσει κανείς, πόσο μάλλον να ερμηνεύσει τη σύγχρονη ινδική πραγματικότητα χωρίς μια συνεχή επίγνωση αυτής της παραμέτρου, του ειδικού της βάρους και των προεκτάσεών της.