Front Picture: 

Δουλεία σήμερα, ενάμιση αιώνα μετά την επίσημη κατάργηση της; Ε ναι λοιπόν! Όχι μόνο η δουλεία δεν έχει εξαλειφθεί όπως φαντάζονται οι περισσότεροι αλλά αντίθετα, ακόμα και με τους μετριοπαθέστερους των υπολογισμών, οι σύγχρονοι σκλάβοι στην εποχή της παγκοσμιοποίησης είναι αριθμητικά περισσότεροι απ’ ότι υπήρξαν ποτέ σε οποιαδήποτε άλλη στιγμή της Ιστορίας.

Της Ισαβέλλας Μπερτράν

Φωτό: Κώστας Ζυρίνης - Ισαβέλλα Μπερτράν

Μιλώντας για τη σύγχρονη δουλεία, ας διευκρινίσουμε ευθύς εξ’ αρχής ότι ΔΕΝ αναφερόμαστε στην κατά Μαρξ «μισθωτή σκλαβιά» στα πλαίσια του καπιταλισμού, ούτε καν στην ακραία μορφή που αυτή όλο και συχνότερα προσλαμβάνει με την υπερεκμετάλλευση της μαύρης εργασίας  των όπου γης κολασμένων.

Όσο κι αν η διαφορά ανάμεσα στο άγριο οικονομικό ξεζούμισμα και την πλήρη ανθρώπινη υποδούλωση είναι συχνά δυσδιάκριτη, στην προκειμένη περίπτωση μιλώντας για σκλάβους ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΟΥΜΕ.

Αναφερόμαστε δηλαδή αποκλειστικά και μόνο στους ανθρώπους εκείνους που σήμερα, τούτην εδώ τη στιγμή:

- αποτελούν  ατομική ιδιοκτησία κάποιου που τους έχει αγοράσει σαν ένα οποιοδήποτε κοινό εμπόρευμα

- ζούνε σε συνθήκες εγκλεισμού ή περιορισμού της ελευθερίας κίνησης

- εκτελούν μη αμειβόμενη καταναγκαστική εργασία κάτω από την απειλή φυσικής ή ηθικής βίας

Σύμφωνα λοιπόν με τα στοιχεία όχι κάποιων «ύποπτων» ακτιβιστών αλλά του (πιο θεσμικού δεν γίνεται) ΟΗΕ, οι σύγχρονοι σκλάβοι που πληρούν τις παραπάνω προδιαγραφές ανέρχονται το λιγότερο σε είκοσι εκατομμύρια. Οι δε ΜΚΟ που ασχολούνται συστηματικά με το θέμα κάνουν λόγο για διπλάσιο αριθμό.

Ωστόσο, και με την «καλή» εκδοχή του ΟΗΕ να συνταχτεί κανείς, το βέβαιο είναι ότι οι άνθρωποι που ζούνε αυτή τη στιγμή σε καθεστώς δουλείας ξεπερνούν σε αριθμό το σύνολο εκείνων που μεταφέρθηκαν αλυσοδεμένοι από τη Μαύρη Ήπειρο στην  Αμερική στη διάρκεια των τρεισήμισι αιώνων του (επίσημου) δουλεμπορίου προς τη Δύση.

Κι αν εύλογα αναρωτιέστε πού συνωστίζονται αυτοί οι κολασμένοι των κολασμένων, να και η απάντηση:

Στη μεγάλη πλειοψηφία τους, στη Νότια Ασία.  

Όσο για τον τρόπο υποδούλωσης, η παρακάτω ιστορία αποτελεί ένα άκρως διαφωτιστικό και χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ωμά, κυνικά και μακιαβελικά απλά...

Για μια χούφτα ρουπίες

Για τον Γκάουταμ από την Καλκούτα - επάγγελμα χαμάλης κι ό,τι άλλο λάχει - όλα ξεκίνησαν όταν χρειάστηκε να δανειστεί πάση θυσία το συγκλονιστικό ποσό των πέντε χιλιάδων ρουπιών (γύρω στα εβδομήντα ευρώ) προκειμένου ν’ αντιμετωπίσει ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας του (τότε) δίχρονου παιδιού του. Και καθώς καρδιακοί φίλοι σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από τον ίδιο δεν υπήρχαν (χαμάληδες γαρ και αυτοί) και ο πιεσμένος πατέρας δεν διέθετε ως προσωπικό περιουσιακό στοιχείο ούτε ένα απλό ρολόι για ενεχυρίαση, αναγκαστικά προσέφυγε – που αλλού; - στις υπηρεσίες κάποιου τοκογλύφου.

Mεγαλοεργολάβος οικοδομών ο εν λόγω, είχε την εξής μεγαλόψυχη πρόταση: παρά την έλλειψη υλικών εγγυήσεων θα παραχωρούσε, λέει, το αιτούμενο ποσό με μοναδικό αντάλλαγμα μια ασήμαντη υποθηκούλα πάνω … στον ίδιο τον Γκάουταμ.

Αυτό ήταν! Από κείνη την ημέρα και μέχρι σήμερα, δώδεκα συναπτά έτη μετά, ο ευεργετηθείς δανειολήπτης εξακολουθεί να δουλεύει αμισθί δεκατέσσερις ώρες την ημέρα, εφτά ημέρες τη βδομάδα στις οικοδομές του εργολάβου για να ξεχρεώσει εκείνο το περίφημο δάνειο. Είναι οι «τόκοι» βλέπετε, που (σύμφωνα με τον δανειστή) τρέχουν υποτίθεται πιο γρήγορα απ’ ό,τι μπορεί ο Γκάουταμ να ξεπληρώσει με τη δουλειά του. Και καθώς γραπτή σύμβαση δανείου δεν υπάρχει, άντε τώρα ο «ανέγγιχτος» παρίας Γκάουταμ να αμφισβητήσει τα μαθηματικά του βραχμάνου εργολάβου …

Γι αυτό εξάλλου και τα πέντε τελευταία χρόνια, κατ’ απαίτηση του «μπάμπα» (αφέντη), πλάι στον Γκάουταμ ανεβαίνει στις σκαλωσιές (επίσης αμισθί, εννοείται) και ο δεκατετρά-χρονος σήμερα γιος του, να συμβάλει κι αυτός στο μέτρο των δυνατοτήτων του στην αποπληρωμή του οικογενειακού (πλέον) «χρέους». Στο κάτω κάτω, λέει ο εργολάβος, σε ποιον χρωστάει ο μικρός τη ζωή του αν όχι σ’ εκείνον που δάνεισε λεφτά στον πατέρα του για να πληρώσει τον γιατρό;

Χρέη γονέων παιδεύουσι τέκνα, εγγόνια και βάλε…

Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ, οι «άνθρωποι-υποθήκη» που σαν τον Γκάουταμ και το γιο του ζούνε ισοβίως εγκλωβισμένοι στην απόλυτη εξουσία και την αμισθί δούλεψη κάποιου τοκογλύφου από τον οποίο έλαβαν κάποτε ένα «δάνειο», ανέρχονται σήμερα σε τουλάχιστον δέκα εκατομμύρια μόνο στην Ινδία, ενώ αγγίζουν συνολικά τα είκοσι εκατομμύρια σε όλο τον πλανήτη. Το δε ενενήντα τοις εκατό των σύγχρονων σκλάβων αυτής της κατηγορίας συνωστίζονται στην Νότια Ασία, και δη σε χώρες της ινδικής υποηπείρου (Ινδία, Πακιστάν, Νεπάλ).

Τα στοιχεία αυτά ωστόσο αμφισβητούνται από διάφορες ΜΚΟ ως υπερβολικά μετριοπαθή καθώς δεν προσμετρούν συνήθως επαρκώς τα άτομα του οικογενειακού περιβάλλοντος του «υποθηκευμένου» δηλαδή γυναίκα, παιδιά, ενίοτε αδέλφια, εγγόνια και δισέγγονα που διαβιούν κι αυτά σε ανάλογες συνθήκες καταναγκασμού.

Έτσι λοιπόν οι εκτιμήσεις της Human Rights Watch για παράδειγμα δίνουν μια ακόμα πιο ζοφερή,  και δυστυχώς μάλλον πιο ρεαλιστική εικόνα της πραγματικότητας: το 2010 μόνο για την Ινδία, η οργάνωση έκανε λόγο για σαράντα εκατομμύρια ανθρώπους εγκλωβισμένους οικογενειακώς στα δίχτυα της υποθηκευμένης εργασίας.

Μια άλλη  ανάλογη έρευνα που έλαβε χώρα στο Πακιστάν για λογαριασμό της International Labor Organisation κατέληξε στον εφιαλτικό αριθμό των 6,8 εκατομμυρίων καλλιεργητών-σκλάβων μόνο για τη νότια επαρχία Σιντ. Εκεί μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις οι συνθήκες ζωής των υπόδουλων παραπέμπουν ευθέως σε καθεστώς αγροτικών φυλακών, αφού η καταναγκαστική εργασία εκτελείται υπό την επιτήρηση οπλισμένων μπράβων των ζαμιντάρ (γαιοκτημόνων) που κρατάνε επιπλέον την έμψυχη ιδιοκτησία τους αυστηρά κλειδαμπαρωμένη κατά τις υπόλοιπες μη παραγωγικές ώρες.

Η ίδια μελέτη εκτιμάει σε εφτακόσιες χιλιάδες τους εργάτες που ξεπληρώνουν κάποιο «χρέος» δουλεύοντας αμισθί επί δώδεκα ή δεκατέσσερις ώρες την ημέρα σε τέσσερις χιλιάδες πακιστανικές τουβλοποιίες. Περίπου δε οι μισοί εξ’ αυτών είναι γυναικόπαιδα των «δανειοληπτών». Τα οποία γυναικόπαιδα, και ιδιαίτερα το δεύτερο σκέλος, δηλαδή τα παιδιά, έχουν απ‘ ό,τι φαίνεται την τιμητική τους και στη βιομηχανία χειροποίητου χαλιού: Εκεί βρίσκονται καθηλωμένα ολημερίς, σε Νεπάλ, Ινδία και Πακιστάν, ένα εκατομμύριο ζευγάρια χεράκια ηλικίας δημοτικού, που αντί να συλλαβίζουν λέξεις σε σχολικά τετράδια, πλέκουν κόμπους μπροστά σ’ έναν αργαλειό, σ’ εφαρμογή της αρχής «χρέη γονέων παιδεύουσι τέκνα».

Ο ενεχυριασμός της προσωπικής ελευθερίας ως εγγύηση  φερεγγυότητας και η επ’ αόριστο παροχή δωρεάν εργασίας σε κάποιον τοκογλύφο για την αποπληρωμή ενός χαμένου πίσω στο χρόνο  αρχικού «δανείου» αποτελεί τη πιο διαδεδομένη αριθμητικά μορφή σύγχρονης δουλείας στον κόσμο.

Η μόνη διαφορά της από το παλιό κλασικό δουλεμπόριο που σταμάτησε επισήμως στο δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα έγκειται στο γεγονός ότι η αρχική υποδούλωση του θύματος δεν λαμβάνει χώρα υπό την άμεση απειλή φυσικής βίας αλλά συντελείται τρόπον τινά «συναινετικά», τύποις «αυτοβούλως» και «οικειοθελώς», ή έστω «μοιραία», ως αποτέλεσμα της αδυναμίας του ίδιου του θύματος ν’ ανταποκριθεί στις «υποχρεώσεις» του.

Επί της ουσίας όμως η ζωή ενός άνθρωπου-υποθήκη στη σημερινή ινδική υποήπειρο δεν διαφέρει σε τίποτε απ’ αυτήν ενός «κλασικού» σκλάβου. Όπως ο σκλάβος, έτσι κι ο «ενεχυριασμένος», από τη στιγμή της σύναψης του «δανείου» και πέρα χάνει και τα τελευταία ψήγματα αυτοκαθορισμού της ζωής του και ανήκει ολοκληρωτικά στον mudalali (ιδιοκτήτη) για τον οποίον υποχρεούται να δουλεύει κατ’ αποκλειστικότητα και χωρίς αμοιβή όποτε, όπου και για όσο θελήσει εκείνος. 

Από νόμους άλλο τίποτε, πλην όμως …

Σύμφωνα με όλες τις σχετικές διεθνείς συμβάσεις (την από το 1956 Συμπληρωματική Σύμβαση του ΟΗΕ σχετικά με τη Δουλεία, το Δουλεμπόριο και τους Συναφείς Θεσμούς και Πρακτικές, καθώς και την από το 1930 Σύμβαση αρ. 29 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας), η αποκαλούμενη «υποθηκευμένη εργασία» είναι απολύτως παράνομη.

Εκτός νόμου (θεωρητικά) είναι και στις χώρες όπου όμως (στην πράξη) ζει και βασιλεύει. Στην Ινδία για παράδειγμα απαγορεύεται ρητά τόσο από το Σύνταγμα, όσο κι από την «Πράξη Κατάργησης του Συστήματος Υποθηκευμένης Εργασίας» που ψηφίστηκε από το ινδικό κοινοβούλιο το 1976 καθώς και από τη νομοθετική πράξη του 1989 περί «Προλήψεως ωμοτήτων σε βάρος φυλών και ατόμων εκτός κάστας (διάβαζε «παρίες»)».

Ως γνωστόν όμως, άλλο οι νόμοι, κι άλλο η εφαρμογή τους. Και πολύ περισσότερο όταν η τελευταία προσκρούει όχι μόνο πάνω στην απροθυμία ενός έτσι κι αλλιώς βραδυκίνητου κρατικού μηχανισμού μιας αχανούς χώρας αλλά κυρίως πάνω στην τεράστια δύναμη της αδράνειας που απορρέει από εδραιωμένες νοοτροπίες και προαιώνια πιστεύω μεγάλων κομματιών της ίδιας της κοινωνίας.

Με άλλα λόγια: Δεν ρίζωσε τυχαία η συγκεκριμένη μορφή δουλείας στην ινδική υποήπειρο.  Ξεπήδησε και αναπτύχθηκε ως «φυσικό» συνεπακόλουθο του συστήματος των καστών (βλέπε ΙΝΔΙΑ 8 - ΑΝΕΓΓΙΧΤΟΙ, ΓΕΝΝΗΜΕΝΟΙ ΚΑΤΩΤΕΡΟΙ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν), δηλαδή της θεσμοθετημένης ελέω Βράχμα κοινωνικής ανισότητας, που αποτελεί το θεμέλιο της ινδουιστικής θρησκείας και κατ’ επέκταση του ινδικού πολιτισμού (με ορατή επίδραση και πάνω στις μη ινδουιστικές κοινότητες της υποήπειρου).  

Γι αυτό και η απάλειψη της φρικαλεότητας της δουλείας με τη μορφή της υποθηκευμένης εργασίας δεν είναι μια υπόθεση που θα μπορούσε να λυθεί έτσι απλά, άπαξ δια παντός, με νομοθετικές ρυθμίσεις «από τα πάνω».

Περισσότερο ίσως απ’ ό,τιδήποτε άλλο προϋποθέτει έναν αδιάκοπο και μακροχρόνιο ιδεολογικό αγώνα για την αποτίναξη της κυρίαρχης πεποίθησης - ακόμα και μεταξύ των ίδιων των θυμάτων - ότι ο καθείς γεννιέται σε δεδομένη κοινωνική θέση με βάση το «κάρμα» του, δηλαδή το βάρος των αμαρτιών που έχει διαπράξει στις προηγούμενες ζωέςτου, και άρα οφείλει να υποταχτεί αγόγγυστα στη μοίρα του αν θέλει να ελπίζει σε μια καλύτερη επόμενη μετενσάρκωση.

Διαβάστε επίσης σχετικά με την δουλεία:

ΑΦΡΙΚΗ - ΕΘΙΜΙΚΗ ΔΟΥΛΕΙΑ, Η ΑΛΛΙΩΣ ΣΚΛΑΒΟΙ "ΚΑΤΑ ΠΑΡΑΔΟΣΗ" | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν