ΜΑΥΡΙΤΑΝΙΑ 1 – ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΜΑΤΙ ΤΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ

Μην περιμένεις να σου δείξω το αχανές. Δεν φυλακίζεται σε λέξεις ούτε σε φωτογραφικά καρέ. Το αχανές είναι κάλεσμα, έλξη και πόθος. Είναι η εξέγερση του πρωτόγονου εαυτού που εξοστράκισε ο πολιτισμός, μα εξακολουθεί να ζει μέσα μας και διεκδικεί χώρο για να υπάρξει. Είναι η συλλογική μνήμη της ανθρωπότητας για το νομαδικό λυκαυγές της. Νοσταλγία ασίγαστη για τον πλάνητα βίο της παιδικής της ηλικίας. Ωδή στο αρχέγονο και ουρανομήκης κραυγή ελευθερίας, να τι είναι το αχανές!

 

 

Της Ισαβέλλας Μπερτράν

Φώτο: Κώστας Ζυρίνης – Ισαβέλλα Μπερτράν

 

Το ταξίδι ατην Μαυριτανία πραγματοποιήθηκε Γενάρη-Φλεβάρη του 2014

 

 

Έχουμε και λέμε: Αντίσκηνα, τσεκ. Υπνόσακοι, τσεκ.

Υποστρώματα τσεκ.

Τρία χαρτοκιβώτια με τρόφιμα, τσεκ. 

 

Την ψάθα που στρώνουμε κάτω για να φάμε την είδε κανείς; …

Α, να την! Ψάθα τσεκ.

 

Γκαζιέρα, τσεκ. Μπουκάλα υγραερίου, τσεκ.

 

- Δεν μου λες, θα πάει ακόμα μακριά η βαλίτσα με τον κατάλογο και τα «τσεκ»;

 

- Δεν αφήνεις καλύτερα την πλάκα λέω εγώ να φορτώσεις τα νερά! Έχεις καταλάβει πού πάμε ή μήπως δεν; Μια βδομάδα στην έρημο. Στην ΕΡΗΜΟ. Άμα ξεχάσουμε κάτι ζωτικό, τι θα κάνουμε δηλαδή, θα πάμε να το ψωνίσουμε σε κάνα σούπερ μάρκετ της άμμου;

 

… κούτα με κουζινικά, τσεκ. Λάμπα θυέλλης, τσεκ …

 

 

Είμαστε δυο, είμαστε τρεις

 

Είμαστε τρεις και τέλος! Ο Ζυρ, η υποφαινόμενη και ο φίλτατος Παναγιώτης. Ή αλλιώς, η Αγρία Τριάδα των ταξιδιωτών.

 

Της επικείμενης αναχώρησής μας για  την περιήγηση στο Αντράρ, την μαυριτανική συνιστώσα του σαχαριανού σύμπαντος, προηγήθηκαν ουκ ολίγες διαδικασίες και προπαρασκευαστικές ενέργειες.

 

Πρώτη χρονικά, η διάσχιση του ποταμού Ρόσσο και το μάλλον επεισοδιακό πέρασμα των συνόρων από την Σενεγάλη στην Μαυριτανία (αφρικανικού μπάχαλου το ανάγνωσμα).

 

Ύστερα, η μετάβασή μας  – μετά από χρονοβόρες, εννοείται, διαπραγματεύσεις με την πολυπληθή φυλή των αγοραίων -  από τα σύνορα στην Νουακτσότ. 

 

Οι πρώτες, και μάλλον τελευταίες μας βόλτες στην μαυριτανική πρωτεύουσα, αφού διαπιστώσαμε ότι πρόκειται για ένα εκτεταμένο τίποτε - η πλέον αδιάφορη αφρικανική πόλη που έχουν αντικρίσει τα μάτια μας (κι έχουν δει κάμποσες!) - και πως άρα δεν συντρέχει λόγος να της αφιερώσουμε παραπάνω χρόνο στην επιστροφή μας.

 

Η συνάντησή μας, την επόμενη μέρα, με τον οδηγό μας τον Ζιντ και το φουλάρισμα του ναυλωμένου τζιπ με τις απαραίτητες προμήθειες από κεντρικό σούπερ μάρκετ καθώς τυποποιημένα είδη όπως ντοματάκια και ψάρι σε κονσέρβα ή συσκευασμένα όσπρια και μακαρόνια δεν υφίστανται ούτε ως έννοιες στα μέρη που πρόκειται να επισκεφτούμε.

 

Τέλος, η μάλλον μονότονη διαδρομή των τετρακοσίων χιλιομέτρων από την Νουακτσότ στο Ατάρ, με καμιά δεκαριά στάσεις για ισάριθμους αστυνομικούς ελέγχους. Ώσπου …

 

Μπαμπ Σαχάρα

 

Δυο πέτρινα μπανγκαλόυζ, ένα δωμάτιο κι ένα τροχόσπιτο, όλα προς ενοικίαση στους περαστικούς ταξιδιώτες. Χώρος για αντίσκηνα, φυτά και ζαρζαβατικά, και μια μεγάλη μαυριτάνικη σκηνή εν είδη τραπεζαρίας.

 

Μόλις περιέγραψα το Μπαμπ Σαχάρα, την «Πύλη της Σαχάρας», το βασίλειο του Ολλανδού Γιούστους, που άφησε πίσω του τον Νταϊσεμπλούμ και τον γκρίζο ουρανό του Άμστερνταμ για να στήσει σπιτικό και επιχείρηση, δυο σε ένα, στην άκρη της άμμου και στο φως της ερήμου. Στο Ατάρ της Μαυριτανίας .

 

Πίσω από την εμφάνιση γερασμένου παιδιού των λουλουδιών που μοιάζει σαν να ξεχάστηκε κάπου στην δεκαετία του ’60, με την κουβέντα ανακαλύπτω έναν βαθιά καλλιεργημένο άνθρωπο, με ευχέρεια έκφρασης σε οκτώ γλώσσες, στέρεη φιλοσοφική συγκρότηση και, το σπουδαιότερο απ’ όλα, εν ειρήνη με τον εαυτό του. Μακάριος και πλούσιος τω πνεύματι, το λες και επίτευγμα.

 

Εκτός από πολύτιμες πληροφορίες και συμβουλές γύρω από το δρομολόγιό μας,  ο Γιούστους θα προσθέσει τελευταία στιγμή στον εξοπλισμό μας μια μικρή πλην καθοριστικής αξίας γευστική πινελιά που θα κάνει όλη τη διαφορά στα βραδινά μας μαγειρέματα: ένα κουτί με μια συλλογή από καμιά δεκαριά μπαχαρικά. Να λοιπόν που κάτι τέτοια φαινομενικά ασήμαντα δίνουν ενίοτε άλλη διάσταση σ’ ένα ταξίδι.

 

Εμπρός της γης οι αλλοπαρμένοι

 

Ξεκινήσαμε! Η πορεία μας για τις επόμενες δυο μέρες προβλέπεται βόρεια-βορειοανατολική. Με στόχο να φτάσουμε στο «Μάτι της Αφρικής».

 

Τι είπες;  Τι είν’ αυτό; Μη βιάζεσαι, όλα θα τα πούμε. Εν καιρώ.

 

Για την ώρα διασχίζουμε το κενό. Το άδειο τίποτε.  Που αναιρεί αραιά και πού η συνάντηση μας με κάποιες σποραδικές καμήλες των οποίων άθελα μας διαταράσσουμε την ησυχία...

 

 

... καθώς και με τα ξασπρισμένα από τον ήλιο κόκαλα κάποιων άλλων που δεν θα ενοχλήσουμε ποτέ.

 

 

Σημαδούρες στην πορεία μας, οι λιτές κατασκευές των νομάδων, καλύβες από άχυρο και κουρέλια...

 

 

... το αγκαθωτό που πεισματικά επιμένει …

 

 

… και το ξεραμένο δεντρί που καρτερικά υπομένει.

 

Ο τάφος κάποιου σοφού μαραμπού, μουσουλμάνου λαϊκού οσίου, με τις χαραγμένες με αραβικές επιγραφές επιτύμβιες στήλες

 

Το χάνι της ερήμου, μάννα εξ ουρανού για τον ξυλιασμένο οδοιπόρο τις παγωμένες νύχτες του σαχαριανού χειμώνα …

 

 

… και τα φαγωμένα από τις αμμοθύελλες ερείπια της λάσπης, δώρο των καιρών στους ακόρεστους φακούς των φωτογραφικών μας μηχανών

 

 

Αφήσαμε πίσω μας ακόμα κι αυτά τα ελάχιστα.

 

Τώρα πια, μπροστά μας εκτείνονται μονάχα κατάξερες επίπεδες εκτάσεις, που τρέχουν κατά μήκος του ίδιου πάντα οροπεδίου στα δεξιά μας.

 

Πέτρα στην πέτρα. Χώμα στο χώμα. Το μηδέν και το άπειρο.

 

Τοπίο δισδιάστατο. Μήκος και πλάτος. Και στο βάθος ορίζοντας.

 

Ύψος μηδέν.

 

Η μόνη κάθετος είμαστε εμείς οι ίδιοι όταν βγαίνουμε από το αυτοκίνητο για να φωτογραφήσουμε.

 

Μοναδικό γεωγραφικό σημείο αναφοράς το οροπέδιο, και χρονικό ο ίσκιος μας που μακραίνει καθώς προχωράει η μέρα.

 

Αν σου πω τώρα ότι αυτό το κενό εμένα με απογειώνει;

 

Ότι μεθάω μ’ αυτό το έδαφος πότε στο χρώμα της σκουριάς και πότε στο λευκό του αλατιού;

 

Ναι, ξέρω, απλά θα σκεφτείς πως τρελάθηκα. Και εν μέρει θα’ χεις δίκιο. Γιατί στην πραγματικότητα η ανάταση δεν προέρχεται απ’ αυτά που βλέπουν τα μάτια μα απ' αυτά που νοιώθει η ψυχή.

 

Μην περιμένεις λοιπόν να σου δείξω το αχανές.

 

Δεν φυλακίζεται σε λέξεις ούτε σε φωτογραφικά καρέ.

 

Το αχανές είναι κάλεσμα, έλξη και πόθος.

 

Είναι η εξέγερση του πρωτόγονου εαυτού που εξοστράκισε ο πολιτισμός, μα εξακολουθεί να ζει μέσα μας και διεκδικεί χώρο για να υπάρξει.

 

Είναι η συλλογική μνήμη της ανθρωπότητας για τo νομαδικό λυκαυγές της.

 

Η ασίγαστη νοσταλγία της για τον πλάνητα βίο της παιδικής της ηλικίας, πριν αρχίσει να ανταλλάσσει την ελευθερία και τους κινδύνους της με την ασφάλεια και τα δεσμά της σταθερής κατοίκησης και των δομημένων κοινωνιών.

 

Είναι ο πόθος και η αναζήτηση του ανθρώπου για επιστροφή στις ρίζες του.

 

Ωδή στο αρχέγονο και ουρανομήκης κραυγή ελευθερίας, να τι είναι το αχανές!

 

Τα τρία τσάγια

 

Φτάσαμε στην περιοχή του El Bayed όπου θα στήσουμε το πρώτο μας τσαρδί στα ριζά του οροπεδίου. Αμμώδες έδαφος,  λίγα καχεκτικά δεντράκια για σκιά και μια οικογένεια νομάδων για παρέα. Τι άλλο δηλαδή χρειάζεται κανείς για να νοιώσει πλήρης;

 

Τσάι από τα χεράκια του Ζιντ, να τι χρειάζεται! Άσε που και να μην το ζητήσεις, εκείνος θα το φέρει.

 

Τρεις φορές την ημέρα προβλέπει το τελετουργικό. Πρωί, μεσημέρι, βράδυ. Κι άμα υπολογίσεις τρία ποτηράκια την φορά, μας κάνει ούτε λίγο, ούτε πολύ, εννιά τσαγάκια ημερησίως.

 

Οι τρεις γύροι έχουν ιδιαίτερη σημειολογική σημασία που επιτάσσει, σύμφωνα με μία εκδοχή, το πρώτο ποτήρι τσάι να είναι πικρό όπως ο θάνατος, το δεύτερο απαλό όπως ή ζωή και το τρίτο γλυκό όπως ο έρωτας, ακολουθώντας έτσι αυξητική πορεία περιεκτικότητας του τσαγιού σε ζάχαρη.

 

Σύμφωνα με μια άλλη βερσιόν που άκουσα από τους Τουαρέγκ στην Λιβύη και που μου ταιριάζει καλύτερα, το πρώτο ποτήρι που είναι  έτσι κι αλλιώς πάντα λίγο στιφό (καθώς δεν έχει «κάτσει» ακόμα η τανίνη) συμβολίζει τη ζωή και τις δυσκολίες της, το δεύτερο που σερβίρεται δυνατό και γλυκό συμβολίζει τον έρωτα, ενώ το τρίτο και τελευταίο πίνεται ελαφρύ και απαλό όπως ο ήσυχος θάνατος.  Ο καθείς διαλέγει και παίρνει.

 

Στήσαμε τα αντίσκηνα και μαζέψαμε πεσμένα κλαδιά για την φωτιά. Μαγείρεψα και φάγαμε το πρώτο μας γεύμα.

Συμμαζέψαμε και ξεπλύναμε πιατικά και σκεύη.

Ήπιαμε τα τρία τσάγια μας, και τώρα πια έχουμε αράξει γύρω από την πυρά με στρώμα την άμμο και στέγη τον διαυγέστερο ουράνιο θόλο που μπορεί να αντικρίσει από την γη ανθρώπου μάτι:  Τον έναστρο ουρανό της Σαχάρας.

Με δυο λέξεις: Είμαι ευτυχισμένη.

 

Οι πρώτες αμμοθίνες

 

Μετά από την χθεσινή σχεδόν ολοήμερη πορεία μας στους πρόποδες, σήμερα το πρωί εισχωρήσαμε σ’ ένα wadi (αραβική λέξη για την κοιλάδα ή/και την κοίτη ξεροπόταμου) μέσω του οποίου φιλοδοξούμε να ανέβουμε στην ράχη του οροπεδίου για να το διασχίσουμε εγκάρσια.

 

Οι πρώτες μας αμμοθίνες! Εντάξει, τίποτε το ιδιαίτερα θεαματικό για την ώρα, επαρκές όμως για να ξεχαρμανιάσει στοιχειωδώς ο Παναγιώτης που κάνει το παρθενικό του ταξίδι στην έρημο και ξέρω τι κρυφός καημός τον τρώει - κι ας μην έχει πει κουβέντα επ’ αυτού.

 

Καλύτερα εξάλλου από τον ίδιο, μιλάει η αντίδρασή του στη θέα των ξανθών λόφων. Για πότε πετάχτηκε έξω από τ’ αυτοκίνητο κι άρχισε να τρέχει προς τα κει σαν κυνηγημένος από κοπάδι λύκων, ένας αλλάχ το ξέρει!

 

 

Στο μεταξύ, ενόσω εμείς βολτάρουμε, ένας σεβάσμιος τουρμπανοφόρος κύριος έχει πλευρίσει στο αυτοκίνητο και έχει πιάσει κουβέντα με τον Ζιντ.

 

Άλλο και πάλι τούτο! Από πού ξεφύτρωσε;

 

Κι ενώ το ερώτημα αιωρείται αναπάντητο, τσουπ, να’σου καταφτάνει κι ένας νεαρός καμιλιέρης καβάλα στο ζώο του.

 

Με το που βλέπει τον ηλικιωμένο, τον πλησιάζει, ξεπεζεύει με σβέλτες κινήσεις, σκύβει μπροστά του, του φιλάει το χέρι, και το φέρνει στο μέτωπο και την καρδιά σε ένδειξη ύψιστου σεβασμού.  

 

Ο ηλικιωμένος με την σειρά του ακουμπάει τα χέρια στο κεφάλι του νεαρού και τον ευλογεί σιωπηρά.

 

Όλη αυτή σκηνή της τυχαίας (;) συνάντησης στην έρημο, η βουβή χορογραφία των χεριών, οι εκφράσεις των προσώπων, θα αποτυπωθούν βαθιά μέσα μου και θα τις επαναφέρω συχνά στο νου μου κατά την διάρκεια της διαδρομής μας τις επόμενες ώρες.

 

Δεν θα συναντήσουμε εξάλλου άλλον άνθρωπο μέχρι το βράδυ.

 

 

Το Μάτι της Αφρικής

 

Από την στιγμή που βγήκαμε από το wadi και αρχίσαμε να ανηφορίζουμε τον ο-αλλάχ-να-τον-κάνει-δρόμο για την κορυφή του οροπεδίου, έγινε σχεδόν αμέσως εμφανές ότι η διαδρομή της προηγούμενης μέρας θα φάνταζε περίπου ως παιχνιδάκι μπροστά στην σημερινή.    

 

Μέσα σε λίγα λεπτά, οι σκόρπιες δρομάδες, τα λιγοστά δεντράκια, η επίφαση έστω κάποιας βλάστησης, αποτελούν πια παρελθόν.  

 

 

Για την ακρίβεια, μου φαίνονται ξαφνικά τόσο εξωπραγματικά στοιχεία προς το απόλυτα ορυκτό σύμπαν όπου έχουμε εισχωρήσει που φτάνω στο σημείο να αναρωτιέμαι μήπως ήταν τελικά αποκυήματα της φαντασίας μου και δεν υπήρξανε ποτέ.

 

Ποιες καμήλες και ποια δεντράκια … Σ’ αυτόν εδώ τον τόπο ούτε σκορπιός δεν επιβιώνει …

 

Δεν μπορώ να θυμηθώ άλλο τόσο σκληρό, τόσο μινιμαλιστικό και ταυτόχρονα τόσο άγρια γοητευτικό τοπίο.

 

Μονοχρωμία του γκρι με ανταύγειες σκουριάς σε όλες τις μεταλλικές αποχρώσεις.

 

Από ένα και μοναδικό υλικό: την πέτρα.

 

 

Περνάμε ολόκληρες περιοχές όπου λες και κάποιοι γίγαντες ανέλαβαν εργολαβία την πλακόστρωση του οροπεδίου

 

 

Κι αλλού, σαν να τσακώθηκαν, να χωρίστηκαν σε στρατόπεδα και να ξεκίνησαν ανηλεή πετροπόλεμο μεταξύ τους

 

 

Μια ολοήμερη διαδρομή. Με μία και μόνη στάση κάποιας διάρκειας, για κολατσό και τσάι. Φυσικά μέσα στο λιοπύρι. Πού αλλού να σταθούμε δηλαδή;

 

 

Ώσπου προς το δειλινό…  Φτάσαμε! Τι πού; Μα στο Μάτι της Αφρικής!

 

 

Επειδή ωστόσο υποψιάζομαι ότι η θέα της απεραντοσύνης από την άκρη του οροπεδίου, όσο εντυπωσιακή κι αν ήταν για μας που την αντικρίσαμε, δεν δικαιολογεί εν τούτοις από μόνη μας μια τόσο ποιητική ονομασία εξηγούμαι αμέσως:

 

Το λεγόμενο Μάτι της Αφρικής, ή αλλιώς Guelb el Richat είναι ένας γεωλογικός σχηματισμός ομόκεντρων κύκλων, με συνολική διάμετρο σχεδόν πενήντα χιλιομέτρων, που λόγω του μεγέθους του είναι ορατό μονάχα από το διάστημα. Από κει εξάλλου έγινε αντιληπτό για πρώτη φορά στα μέσα της δεκαετίας του '60  από το πλήρωμα της αποστολής Gemini.

 

Αρχικά θεωρήθηκε ότι επρόκειτο για κρατήρα που είχε δημιουργηθεί από την πτώση μετεωρίτη, τώρα πια όμως η επικρατούσα άποψη υποστηρίζει ότι πρόκειται για συμμετρική γεωλογική δομή που απογυμνώθηκε από την διάβρωση. (Η φωτογραφία που δημοσιεύουμε έχει ληφθεί από δορυφόρο και την βρήκαμε στο διαδίκτυο).

 

Έτσι λοιπόν, αυτή την στιγμή στεκόμαστε ουσιαστικά στην περίμετρο του «ματιού» ενώ η απλωσιά μπροστά μας είναι το ίδιο το "μάτι". Εκεί δηλαδή όπου πρόκειται να κατέβουμε σε λίγο. Να δω πώς θα καταφέρουμε να περάσουμε μέσα απ’ αυτά τα κοτρώνια…

 

 

Κι όμως, να που έγινε κι αυτό!  Έχουμε πλέον μπει στο «λευκό του ματιού», το οποίο διατρέχουμε με άνεση, πάνω σ’ ένα έδαφος περίπου ομαλό, ειδικά αν αναλογιστείς πού και πώς πορευτήκαμε όλη την προηγούμενη ημέρα.

 

Τα σημάδια ανθρώπινου περάσματος που συναντάμε στο δρόμο μας είναι η αδιάψευστη ένδειξη ότι κάπου εδώ η έρημος μαλακώνει και εμφανίζεται κάπως πιο φιλέσπλαχνη με το είδος μας σε σημείο τουλάχιστον να ανέχεται την παρουσία μας.

 

 

Μια οικογένεια νομάδων. Ένα αντρόγυνο, δυο παιδιά κι ένα κοπάδι από γίδια.

 

Κι όταν λέμε γίδια, σημαίνει και κάποια αγκαθωτά για να τρώνε. Και όχι μόνο. Μέχρι και μερικά υποτυπώδη δεντράκια φυτρώνουν στην περιοχή.

 

Με μέτρο σύγκρισης τους πετροβολώνες που διασχίζαμε από το πρωί θα μπορούσα σχεδόν να το αποκαλέσω δάσος (εντάξει, λέμε και καμιά υπερβολή πότε πότε!).

 

Βάσει του άγραφου κώδικα αλληλεγγύης της ερήμου, η φαμίλια μας καλοδέχεται, μας προτρέπει να στήσουμε τον καταυλισμό δίπλα στον δικό της, και η μητέρα μας καλεί για τσάι στην οικογενειακή σκηνή.

 

Το αρωματικό ρόφημα. Τα πολύχρωμα στρωσίδια. Το εξεταστικό βλέμμα του αγοριού. Τα ματάκια της μικρής που γυαλίζουν από πυρετό.

 

Η ανακούφιση της μάνας όταν μαθαίνει ότι ο Παναγιώτης είναι παιδίατρος. Και η ακόμα μεγαλύτερη, μετά την εξέταση και την διάγνωση ότι πρόκειται για μια απλή ίωση.

 

Το υπαίθριο μαγείρεμα. Το δείπνο κάτω από τ’ αστέρια. Σαρδέλες και φακόρυζο αρωματισμένο με δαφνόφυλλα και κίμινο. Η κουβέντα γύρω από τις εντυπώσεις της ημέρας. Το τελευταίο βραδινό τσιγάρο δίπλα από την φωτιά.

 

Sahara by night!

 

 

Διαβάστε το δεύτερο "επεισόδιο" από το ίδιο ταξίδι:  ΜΑΥΡΙΤΑΝΙΑ 2 – ΟΥΑΝΤΑΝ, ΟΜΟΡΦΗ ΣΑΝ ΟΠΤΑΣΙΑ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν

 

Στο μέλλον, θα υπάρξουν επίσης αναλυτικές αναρτήσεις για:  

 

- Τσινγκέττι, οι βιβλιοθήκες της ερήμου

- Αζέγκουα, στην αγκαλιά της άμμου

- Μπεν Αμέρα & Αϊσα, η γκαλερί της Σαχάρας

- Banc d' Arguin, εκεί που σμίγουν έρημος και ωκεανός

 

Για περισσότερες φωτογραφίες από την Μαυριτανία: Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν | Πάμε γι' άλλα...

 

Δείτε το βίντεο από το ταξίδι: ΣΕΝΕΓΑΛΗ-ΜΑΥΡΙΤΑΝΙΑ, ON THE ROAD | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν