Ελληνικά
EnglishΜΑΛΙ 2 - ΝΤΟΓΚΟΝ, Η ΦΥΛΗ ΤΟΥ ΣΕΙΡΙΟΥ
Οι Ντογκόν της Δυτικής Αφρικής μπορούσαν εδώ κι αιώνες να προβλέπουν με ακρίβεια τις επανεμφανίσεις του Σείριου στο στερέωμα, προσαρμόζοντας ανάλογα τις τελετές προς τιμή του. Στη δε πολύπλοκη αρχαία μυθολογία τους απέδιδαν στο φωτεινό άστρο δύο ακόμα αόρατα άστρα-συνοδούς. Οι αστρονόμοι της Δύσης όμως ανακάλυψαν τον Σείριο Β’ το 1862 και τον Σείριο Γ’ μόλις το 1994! Οι επιστήμονες ακόμα και σήμερα πασχίζουν να λύσουν τους γρίφους γύρω από την προέλευση των γνώσεων αυτής της παράξενης φυλής.
Κείμενο: Ισαβέλλα Μπερτράν
Φωτό: Κώστας Ζυρίνης
Δημοσιεύτηκε στο ΓΕΩΤΡΟΠΙΟ της ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ, αρ. 90 /29.12.2001
Προηγείται:
ΜΑΛΙ 1 - ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΠΑΜΑΚΟ ΣΤΟ ΜΟΠΤΙ, ΖΩΗ ΠΟΥ ΧΑΝΕΤΑΙ ΣΤΗ ΣΚΟΝΗ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν
Ο ήχος των κρουστών φτάνει ως εμάς κατά κύματα, σαν συγκεχυμένος ψίθυρος μέσα στις ριπές του χαρματάν που στροβιλίζεται από νωρίς το πρωί, ξεσηκώνοντας σύννεφα σκόνης πάνω από την απέραντη πεδιάδα με την χαρακτηριστική αραιή βλάστηση της υποσαχάριας ζώνης του Σαχέλ.
Στ’ ανατολικά, μέχρις όπου αγκαλιάζει το μάτι, λαμπιρίζει στον ήλιο μια ισόπεδη λίμνη άμμου και χέρσας γης, που τη μονοτονία της σπάνε μόνο τα καχεκτικά λιόδεντρα και μερικά σποραδικά και περήφανα μπαομπάμπ. Στα δυτικά αντίθετα, το βλέμμα ίσα που προλαβαίνει να διανύσει μια στενή χωμάτινη λωρίδα, πριν προσκρούσει αμετάκλητα στο βράχινο τείχος της Μπαντιαγκάρα.
Ο κάθετος γκρεμός που χύνεται τριακόσια με εξακόσια μέτρα πάνω από τα κεφάλια μας, σε μια αδιάσπαστη γραμμή κοντά διακοσίων χιλιομέτρων κατά μήκος των συνόρων Μαλί - Μπουργκίνα Φάσο, οριοθετεί την επικράτεια της φυλής των Ντογκόν.
Για χάρη της γνωριμίας μ’ αυτήν την ξεχωριστή κι ανένταχτη ανθρώπινη κοινότητα, ξεκινήσαμε χτες με την πολυπληθή παρέα μας, τον Ζακ, τον Πατρίκ και τ’ άλλα παιδιά, μια κοπιαστική πορεία εικοσιπέντε χιλιομέτρων, διασχίζοντας εγκάρσια το ερημικό πετρώδες οροπέδιο από την κωμόπολη της Μπαντιαγκάρα μέχρι το Ντζιγκιμπόμπο που κουρνιάζει στην άκρη του γκρεμού, για να κατεβούμε στη συνέχεια άλλα πέντε χιλιόμετρα από το απόκρημνο μονοπάτι, στο Κανί Κομπολέ στα ριζά του βράχου, όπου και διανυκτερεύσαμε.
Ο Ενρίκο και ο Νου είναι τα δύο πολύτιμα διαβατήριά μας γι’ αυτήν την περιοχή του Μαλί που όσοι λιγοστοί ταξιδιώτες την επισκέπτονται, καταφθάνουν συνήθως με τζιπ μεγάλου κυβισμού ίσα για μια αρπαχτή περαντζάδα μερικών ωρών για τις απαραίτητες αναμνηστικές φωτογραφίες, και μετά τέλος. Αποστολή εξετελέσθη.
Άμα ταξιδέψεις όμως μέχρις εδώ για να ξαναφύγεις στα γρήγορα σαν κυνηγημένος, είναι σαν να μην ήρθες. Γιατί για να νοιώσεις πραγματικά αυτόν τον τόπο, πρέπει να βαφτιστείς μέσα του ολόκληρος. Και να ξοδέψεις από σένα αφειδώς, από το υστέρημα των αντοχών σου, γιατί το πλεόνασμα από μόνο του δεν αρκεί.
Να ιδρώσεις αγόγγυστα κάτω από το μεσημεριανό λιοπύρι που ψήνει ανελέητα αυτή τη γη ακόμα και το χειμώνα.
Να λαχανιάσεις μέχρι λιποθυμίας ανεβο-κατεβαίνοντας το βράχινο τείχος και μια και δυο και τρεις φορές, γιατί άλλα τα χωριά του οροπεδίου και άλλα αυτά της πεδιάδας, κι άλλα κυρίως αυτά που μετεωρίζονται γαντζωμένα στον ίδιο το βράχο.
Να ποτιστείς μέχρι το μεδούλι με τη σκληράδα της πέτρας και την απεραντοσύνη της άμμου.
Να παραδοθείς στη λιτότητα του τοπίου και να νοιώσεις την μηδαμινότητά σου ατενίζοντας από το χείλος του γκρεμού το κενό του χώρου και τους ανοιχτούς ορίζοντες προς την Μπουργκίνα Φάσο.
Να κοιμηθείς κατάχαμα στην ταράτσα κάποιου λασπόσπιτου, παρέα με τους ιδιοκτήτες, στεφανωμένος με τ’ αστέρια και με τη νυχτερινή παγωνιά της γεναριάτικης νύχτας χάδι τραχύ στο πρόσωπό σου.
Και να μετρήσεις με τη στέρηση την πραγματική αξία του νερού και του φαγητού, τόσο πολύτιμα κι ακριβοθώρητα σ’ αυτά τα δύσβατα μέρη.
Κι αν πάλι δεν κάτσεις για μερικές μέρες εδώ, τίποτε δεν θα δεις από τους ανθρώπους και τα έθιμα που επιβίωσαν μέχρι σήμερα σε πείσμα των αιώνων και των γύρω αλλότριων επιδράσεων. Γιατί αυτά, όπως και όλα τα σπουδαία της ζωής, θέλουν το χρόνο και το ρυθμό τους για να σου αποκαλυφθούν. Έτσι όπως μετριούνται ο χρόνος κι ο ρυθμός εδώ στην Αφρική. Δηλαδή με ιώβεια υπομονή και καθόλου βιάση. Και με πολλή όρεξη για περπάτημα, για να σε πάνε τα πόδια σου εκεί όπου κανένα λαντρόβερ με φρενήρεις περιοδεύοντες Ευρωπαίους δε θα φτάσει ποτέ. Με ιχνηλάτη τον Νου που κατάγεται απ’ αυτά τα μέρη και ξεναγό τον Ενρίκο, τον φίλο Ιταλό εθνολόγο που αλωνίζει την περιοχή δύο και τρεις φορές το χρόνο, ταγμένος στις μελέτες του γύρω από τους Ντογκόν.
Σ’ αυτούς τους δύο πολύτιμους ανθρώπους στηρίζουμε την ελπίδα μας να γίνει αποδεχτή η παρουσία μας στα απομονωμένα χωριά της φυλής και - το πιο δύσκολο απ’ όλα - να μας επιτραπεί η φωτογράφηση των τελετουργικών χορών που ετοιμάζονται αυτές τις μέρες προς τιμή των νεκρών.
Αυτές τις ταφικές γιορτές προαναγγέλλει εξάλλου κι ο ήχος των τύμπανων που από ώρα δονεί τον αέρα και φτάνει όλο και πιο ευδιάκριτα στ’ αυτιά μας όσο πλησιάζουμε προς το Τέλι. Ήθη και έθιμα που θα μας εξηγεί τις επόμενες μέρες ο Ενρίκο πιάνοντας από την αρχή το νήμα της μύησης μας στον πολιτισμό των Ντογκόν και εκθέτοντάς ένα-ένα τα στοιχεία γύρω από την καταγωγή και τα σύνθετα θρησκευτικά πιστεύω της φυλής, που την έχουν καταστήσει ένα από τα σημαντικότερα αντικείμενα εθνολογικής μελέτης σε όλη την αφρικανική ήπειρο.
ΔΡΑΠΕΤΕΥΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΙΣΛΑΜ
Πριν από οκτώ αιώνες, οι πρόγονοι των Ντογκόν μοιράζονταν παρέα με άλλες φυλετικές ομάδες την περιοχή του Μαντέ στα δυτικά του ποταμού Νίγηρα. Όταν όμως το Ισλάμ άρχισε να εξαπλώνεται σαν πυρκαγιά σε όλη τη Δυτική Αφρική, οι Ντογκόν που είχαν ήδη από καιρό αναπτύξει τις δικές τους θρησκευτικές και κοσμολογικές αντιλήψεις και δεν τις άλλαζαν με τίποτε, εξαναγκάστηκαν ν’ αναζητήσουν ασφαλές καταφύγιο μακριά από την ισλαμική πίεση. Έτσι ξεκίνησε το μεταναστευτικό ρεύμα που έμελλε να καταλήξει στην προστατευτική αγκαλιά του ιλλιγγιώδους γκρεμού της Μπαντιαγκάρα.
Φτάνοντας εκεί, οι Ντογκόν δεν βρήκαν ωστόσο παρθένο έδαφος. Μια φυλή αδιευκρίνιστης προέλευσης, που η προφορική παράδοση των Ντογκόν περιγράφει ως ιδιαίτερα μικρόσωμη και σκουρόδερμη, είχε ήδη εγκατασταθεί στο μέρος. Επρόκειτο για τους Τελλέμ που ζούσαν ως τρωγλοδύτες σε ειδικά διαμορφωμένα σπήλαια, κοιλότητες και υπόσκαφες κατασκευές ψηλά κρεμασμένες στον κάθετο βράχο. Ορισμένα απομεινάρια αυτών των πρώτων κατοικιών επιβιώνουν και σήμερα, σε σημεία του γκρεμού χωρίς καμιά απολύτως πρόσβαση.
Η εξήγηση αυτού του φαινομένου αποτελεί κι ένα πρώτο σημείο διαφωνίας των ανθρωπολόγων, ανάμεσα σ’ αυτούς που υποστηρίζουν ότι οι Τελλέμ απλά καταρριχήθηκαν από το χείλος του γκρεμού μέχρι εκεί με σκοινιά, και σε κάποιους άλλους που προτείνουν μια πιο προωθημένη και σύνθετη θεωρία.
Το κλίμα λέει στην περιοχή, κατά τον δέκατο-δωδέκατο αιώνα ήταν σαφώς πιο υγρό από σήμερα, εξασφαλίζοντας τις προϋποθέσεις για μια πλούσια βλάστηση. Καμιά σχέση με τη σημερινή ξεραΐλα και τις ισχνές καλλιέργειες σόργου και κρεμμυδιών με τις οποίες κοπιαστικά ίσα που επιβιώνουν τώρα οι πληθυσμοί της περιοχής.
Τότε, λέει, ο γκρεμός και τα πέριξ αυτού ήταν κατάφυτα με δέντρα, κλήματα, και άλλα αναρριχητικά φυτά που επέτρεπαν και την ανάλογη πρόσβαση στα κοιλώματα και τις εσοχές του κάθετου βράχου.
Κάποιοι θιασώτες αυτής της θεωρίας προχωράνε και παραπέρα, συνδέοντας τους μικρόσωμους Τελλέμ με τους σημερινούς Πυγμαίους και υποστηρίζοντας πως οι πρώτοι δεν είναι ουσιαστικά παρά πρόγονοι των τελευταίων, που υποχρεώθηκαν από τους Ντογκόν να αποχωρήσουν από την κοιτίδα τους αναζητώντας νέα πατρίδα στα δάση της Κεντρικής Αφρικής.
Όποια κι αν είναι τελικά η αλήθεια, το βέβαιο είναι ότι από το δέκατο τρίτο αιώνα περίπου, οι Ντογκόν ρίζωσαν στον γκρεμνότοπο και δεν το ξανακούνησαν από τότε.
ΤΕΛΙ
Όχι, δεν ήμουν προετοιμασμένη γι αυτό που αντικρίζουν τα μάτια μου τούτη τη στιγμή: ένα ολόκληρο χωριό καταχωνιασμένο στην αγκαλιά του βράχου και στο ίδιο σχεδόν χρώμα μ’ αυτόν, αιωρούμενο δεκάδες μέτρα πάνω από το έδαφος. Το παλιό Τέλι. Που σήμερα έχει πια σχεδόν εγκαταλειφθεί από τους κατοίκους του για χάρη ενός νέου χωριού με πανομοιότυπα σπίτια, χτισμένο στην πεδιάδα ακριβώς από κάτω από το αρχικό, αφού παρήλθαν πλέον οι κίνδυνοι που επέβαλαν στον πληθυσμό την αναζήτηση καταφυγίου και προστασίας στα ύψη.
Ο Κώστας έχει κατέβει από τον αραμπά και τρέχει με τη φωτογραφική πάνω κάτω σαν παλαβός, λες και το θέαμα που απλώνεται μπροστά μας δεν αποτελεί παρά οφθαλμαπάτη που πρέπει να προλάβει ν’απαθανατίσει πριν εξαφανιστεί δια παντός.
Σκαρφαλώνουμε μαζί προς το φωτογραφικό θήραμα όσο πιο γρήγορα αντέχουν τα πόδια μας, ενώ πέτρες και χώματα κατρακυλάνε κάτω από τα βήματά μας. Φτάσουμε κάποτε ασθμαίνοντας στις πρώτες αποθήκες σιτηρών που εξακολουθούν και σήμερα να χρησιμοποιούνται ως τέτοιες, εύκολα αναγνωρίσιμες από τις χαρακτηριστικές κωνικές αχυροσκεπές.
Παντού γύρω μας λάσπινα κτίσματα με χαίνοντα ανοίγματα, αφού στα περισσότερα έχουν αφαιρεθεί οι περίτεχνες ξυλόγλυπτες κατασκευές με τις οποίες οι Ντογκόν συνηθίζουν να επενδύουν τα πορτοπαράθυρά τους. Τα πάντα έχουν μεταφερθεί στο κάτω χωριό μας βεβαιώνει ο Ενρίκο, εκεί όπου βρίσκεται τώρα ο Νου διαπραγματευόμενος τη διανυκτέρευσή μας.
Η παλιά τογκουνά στέκει πάντως ακόμα στη θέση της, με την οροφή της στηριζόμενη στις οκτώ γωνιακές και πλευρικές κολώνες όπως επιβάλει η παράδοση.
Τόπος συνάντησης των πρεσβύτερων για την επίλυση των προβλημάτων της κοινότητας, εξηγεί ο Ενρίκο, η τογκουνά είναι πάντα χαμηλοτάβανη, επιβάλλοντας στους άντρες να συζητάνε εκ των πραγμάτων πάντα καθιστοί και περιορίζοντας έτσι τη δυνατότητα για χειροδικίες σε περίπτωση διαφωνιών κατά τη ροή της κουβέντας.
Όσο για τις γυναίκες, συνεχίζει ο Ενρίκο, όχι μόνον αποκλείονται από κάθε συζήτηση περί των κοινών, αλλά κατά τις ημέρες του κύκλου τους οφείλουν, λέει, ν’ αποσύρονται από την κυκλοφορία ως μιαρές, και να διαβιούν περιορισμένες σε κάποιο ειδικό κτίσμα στις παρυφές του χωριού.
Εδώ τώρα τι να πεις; Ότι δεν θα υπήρχαν Ντογκόν ούτε ανθρωπότητα γενικά αν οι γυναίκες δεν ήταν «μιαρές» μια φορά το μήνα; Αλλά μήπως και οι λειτουργοί της χριστιανορθο-δοξίας δεν επιβάλλουν στα θηλυκά μέλη του ποιμνίου τους να απέχουν εκ του εκκλησιασμού για αντίστοιχους λόγους, τεκμηριώνοντας έτσι εμπράκτως ότι ο σκοταδισμός δεν γνωρίζει σύνορα μεταξύ «πρωτόγονων» και δήθεν πολιτισμένων;
Ο Ενρίκο πάντως επιμένει πως έχει κουβεντιάσει το θέμα με ουκ’ ολίγες γυναίκες της φυλής, και οι περισσότερες δηλώνουν πανευτυχείς με το θεσμό χάρη στον οποίο απαλλάσσονται για λίγες μέρες από τις βαριές δουλειές με τις οποίες είναι επιφορτισμένες όλον τον υπόλοιπο καιρό. Φαντάσου!
Όσο για την ειδεχθή κλειτοριδεκτομή των μικρών κοριτσιών, παρά την επίσημη κυβερνητική απαγόρευση, εξακολουθεί να εφαρμόζεται κρυφά, όχι βέβαια αποκλειστικά στους Ντογκόν, αλλά σε όλο το Μαλί και σε πάμπολλες άλλες αφρικανικές χώρες...
Κάτω από τα πόδια μας απλώνεται το νέο Τέλι, απ’ όπου ο δαιμονισμένος ήχος των τυμπάνων που συνεχίζουν να ηχούν τελετουργικά υψώνεται ως εμάς στη σκιά του μιναρέ ενός εντυπωσιακού τζαμιού, λάσπινου κι αυτό όπως τα υπόλοιπα κτίσματα του χωριού.
Ενρίκο, τι δουλειά έχουν τα μουσουλμανικά τεμένη στην επικράτεια των Ντογκόν;
Το ένα τρίτο περίπου της φυλής, μου απαντάει, έχει πλέον εξισλαμιστεί. Ιδιαίτερα όσοι κατοικούν στα χωριά του οροπεδίου. Υπάρχουν επίσης Ντογκόν που έχουν βαφτιστεί χριστιανοί. Οι πιο πολλοί όμως έχουν αποδεχτεί τις ξένες θρησκείες μόνο κατ’ επίφαση, για να μπορούν να ασκούν με μεγαλύτερη άνεση τις δικές τους παραδοσιακές δοξασίες. Κι αυτές καλά κρατούν, αφού από το 1948 που τις έφερε στο φως ο Γάλλος εθνολόγος Μαρσέλ Γκριόλ δεν σταμάτησαν στιγμή να προκαλούν το ενδιαφέρον και να θέτουν αινίγματα στους διάφορους μελετητές του είδους.
ΟΙ ΝΤΟΓΚΟΝ, Ο ΣΕΙΡΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΥΟ ΣΥΝΟΔΟΙ ΤΟΥ
Κατά Ντογκόν κοσμογονία λοιπόν, εισαγωγικό μάθημα από τον Ενρίκο. Πάμε!
Η κοσμογονία κατά τους Ντογκόν είναι απίστευτα περίπλοκη, πιο μπερδεμένη ακόμα κι από την ελληνική μυθολογία, και θα χρειάζονταν τόμοι για να περιγραφεί αναλυτικά. Αυτό όμως που έχει κεντρίσει πάνω απ’ όλα την περιέργεια των δυτικών ερευνητών είναι η θέση που κατέχει ο Σείριος στη μυθολογία της φυλής.
Σύμφωνα λοιπόν με τους Ντογκόν, ο Σείριος γεννήθηκε από μια σταγόνα αίμα που έσταξε ένας από τους οκτώ Νόμμο, τους στυλοβάτες της τάξης τους σύμπαντος. Εξ’ ου και οι οκτώ κολώνες της τογκουνά. Οι οκτώ Νόμμο που λέτε ήταν τέσσερα ζευγάρια διδύμων, εκπρόσωποι του ενός και μόνου θεού-δημιουργού Άμμα, και κάτοχοι του Λόγου, της Γης και του Ουρανού. Ο έβδομος Νόμμο ...
Άσε Ενρίκο, ήδη μπερδεύτηκα. Η θεολογία και τα άλλα παραμύθια της Χαλιμάς δεν αποτέλεσαν ποτέ το δυνατό μου σημείο. Μείνε μόνο στον Σείριο, σε παρακαλώ.
Εντάξει, όπως θέλετε. Ο Σείριος λοιπόν ονομάζεται από τους Ντογκόν «άστρο του Σίγκι» και συνδέεται άρρηκτα με την ομώνυμη γιορτή που τελείται σ’ αυτά εδώ τα μέρη, κάθε σαράντα έως εξήντα χρόνια, προς τιμή της εμφάνισης του άστρου σε μια συγκεκριμένη θέση στο στερέωμα.
Το τελευταίο Σίγκι γιορτάστηκε το 1967 και το επόμενο έχει κιόλας οριστεί για το 2027. Το πρώτο μυστήριο που καταγράφεται ήδη είναι πως αυτοί οι υποτιθέμενοι άγριοι που ποτέ δεν ανέπτυξαν γραφή ήταν σε θέση εδώ και αιώνες να γνωρίζουν και να προβλέπουν με ακρίβεια τις επανεμφανίσεις του Σείριου. Αλλά τα πιο δύσκολα αρχίζουν από δω και πέρα.
Σύμφωνα λοιπόν με τη μυθολογία των Ντογκόν, σταγόνες που έσταξαν λέει από τον δεξιό ώμο του ίδιου Νόμμο γέννησαν στη συνέχεια ένα δεύτερο άστρο, λευκό αυτή τη φορά, που ταυτίζεται – προσέξτε καλά αυτό που θα σας πω – με τον συνοδό του Σείριου.
Δηλαδή τον Σείριο Β’, ένα άστρο απ’ αυτά που οι αστρονόμοι ονομάζουν λευκούς νάνους, παντελώς αόρατο στο γυμνό μάτι, και που έγινε για πρώτη φορά αντιληπτό το 1862 χάρη σ’ ένα ιδιαίτερα προχωρημένο για την εποχή του διοπτρικό τηλεσκόπιο.
Δεύτερο λοιπόν μέγα μυστήριο: πως οι ίδιοι επιλεγόμενοι άγριοι γνώριζαν μυθολογικά από παλιά την ύπαρξη ενός άστρου που οι αστρονόμοι της Δύσης ανακάλυψαν επιστημονικά αργότερα;
Και φτάνω στο τρίτο και τελευταίο, που είναι και το καλύτερο. Σταγόνες που έσταξαν από τον άλλο, αριστερό ώμο του Νόμμο γέννησαν, λέει, και τρίτο άστρο, σαν να λέμε τον Σείριο Γ’. Τέτοιο άστρο όμως δεν είχε εντοπιστεί από κανέναν μέχρι το 1994 όπου τελικά ανιχνεύτηκε έμμεσα η ύπαρξη του από κάτι Γάλλους αστρονόμους του Αστεροσκοπείου της Νίκαιας στη Γαλλία.
Κι έτσι ο κύκλος έκλεισε, τα ερωτήματα όμως γύρω από τους Ντογκόν παραμένουν.
Ο ΧΟΡΟΣ ΜΕ ΤΙΣ ΜΑΣΚΕΣ
Στο Κάτω Τέλι μας περιμένει ο Νου, μ’ ένα πλατύ χαμόγελο σαν Σείριος στις γιορτές του Σίγκι. Εντάξει, λέει, ο ύπνος μας γι απόψε εξασφαλίστηκε στην ταράτσα του σιδερά του χωριού.
Όσο για τη φωτογράφηση δεν μπορεί να εγγυηθεί ακόμα τίποτε πέρα από το ό,τι θα κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του για να πετύχουμε το στόχο μας. Γι αυτό εξάλλου επιδίωξε να μείνουμε στο σπίτι του σιδερά που κατέχει εξέχουσα θέση στην ιεραρχία της κοινότητας των Ντογκόν, ως το σύμβολο εκείνου που κάποτε έκλεψε τη φωτιά από τον ουρανό για λογαριασμό των ανθρώπων. Κάτι σαν Ντογκόν Προμηθέας δηλαδή.
Τελικά ο Νου έπεσε διάνα με τον σιδερά, που αποδείχτηκε το πολυπόθητο εισιτήριο μας για συμμετοχή στις τελετές της επόμενης μέρας.
Χωρίς πολλές κουβέντες και έναντι κάποιου μικροποσού υπέρ του ταμείου του χωριού ανέλαβε να πείσει τους υπόλοιπους ιθύνοντες για τις καλές μας προθέσεις. Κι όχι μόνο ανέλαβε, αλλά τους έπεισε κιόλας.
Κι έτσι εξασφαλίσαμε θέση στην μεγάλη χωμάτινη αλάνα, με τον Ενρίκο να μας διαφωτίζει για μια ακόμη φορά γύρω από τους συμβολισμούς των τεκταινομένων.
Οι ταφικές τελετές καθώς και το Ντάμα, ήτοι το τέλος του πένθους, αποσκοπούν στο να οδηγήσουν στον άλλο κόσμο τις ψυχές των νεκρών που μέχρι εκείνη τη στιγμή περιπλανώνται ασκόπως απειλώντας την ησυχία των ζωντανών μελών της κοινότητας.
Το ρόλο του διαμεσολαβητή θα παίξουν οι ιερές μάσκες, με προεξέχουσα την Κάναγκα, ένα ξύλινο προσωπείο που στο άνω άκρο του φέρει έναν διπλό ξύλινο σταυρό. Οι υπόλοιπες ζωόμορφες μάσκες (αντιλόπη, λιοντάρι, λαγός, βουβάλι και άλλα) που συνοδεύουν το τελετουργικό, προσδιορίζουν συμβολικά το φύλο, την ηλικία και την κοινωνική θέση που κατείχε ο κάθε θανών πριν αποδημήσει εις Κύρ… εις Άμμα ήθελα να πω.
Όσο για την Ιμινάνα, την Ύψιστη Μάσκα σε σχήμα φιδιού που μπορεί να φτάσει ακόμα και τα δέκα μέτρα ύψους, χρησιμοποιείται άπαξ, στη μεγάλη γιορτή του Σίγκι, ήτοι κάθε σαράντα έως εξήντα χρόνια. Όποιος δηλαδή θέλει οπωσδήποτε να την δει, θα πρέπει να περιμένει υπομονετικά μέχρι το 2027.
Οι χορευτές που λικνίζονται τώρα μπροστά μας ακολουθώντας την αφηνιασμένη τυμπανοκρουσία είναι όλοι άντρες κατά πώς ορίζει η παράδοση. Δίμετρα γεροδεμένα κορμιά μ’ εκείνη την ανεπανάληπτη ευλυγισία και την αίσθηση του άγριου ρυθμού μέσα στο αίμα, που μόνο στη Μαύρη Αφρική μπορείς να συναντήσεις.
Ένας ξέφρενος χορός αρχέγονος, που ξορκίζει τα κακά πνεύματα, υμνεί την αδιάσπαστη ενότητα της φυλής και προσδοκά να διαιωνίσει την ισορροπία της ανάμεσα στους νεκρούς προγόνους και τους ζωντανούς συνεχιστές της, όλοι μαζί αλληλένδετοι κρίκοι στην ίδια ενιαία ατέρμονη αλυσίδα.
Η γιορτή που μόλις ξεκίνησε θα κρατήσει μέρες, στη διάρκεια των οποίων θα μεταλαμπαδευτεί και σε άλλα χωριά του γκρεμού. Εντέ, Γιαμπά Ταλού, Ντουντουρού, Γκιμινί. Αύριο πρωί ξαναπιάνουμε την πορεία μας κατά μήκος του βράχινου τείχους. Γιάγουα, Νομπορί, Ουρού, Τιρελί. Οι επόμενοι κρίκοι της δικής μας αλυσίδας.
Για περισσότερες φωτογραφίες από το Μαλί:
Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν | Πάμε γι' άλλα...
Διαβάστε επίσης:
ΜΑΛΙ 1 - ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΠΑΜΑΚΟ ΣΤΟ ΜΟΠΤΙ, ΖΩΗ ΠΟΥ ΧΑΝΕΤΑΙ ΣΤΗ ΣΚΟΝΗ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν
ΜΑΛΙ 2 - ΝΤΟΓΚΟΝ, Η ΦΥΛΗ ΤΟΥ ΣΕΙΡΙΟΥ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν
ΜΑΛΙ 3 - ΤΙΜΠΟΥΚΤΟΥ, Ο ΟΜΦΑΛΟΣ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΥ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν
ΜΑΛΙ 4 - ΠΛΟΥΣ ΕΠΙ ΝΙΓΗΡΟΣ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν
ΜΑΛΙ 5 - ΝΤΖΕΝΕ, ΟΝΕΙΡΑ ΠΛΑΣΜΕΝΑ ΑΠΟ ΠΗΛΟ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν