ΓΚΑΝΑ 3, ΣΤΑ ΚΑΣΤΡΑ ΤΟΥ ΔΟΥΛΕΜΠΟΡΙΟΥ

Submitted by Isabelle on Πέμ, 11/21/2013 - 23:27

Front Picture:

Στην κορύφωση του δουλεμπορίου έφτασαν να περνάνε από το κολαστήριο του κάστρου Ελμίνα, στην ακτή της Γκάνα, τριάντα χιλιάδες σκλάβοι ετησίως με προορισμό την ήπειρο που ανακάλυψε ο Κολόμβος. Κι αυτό διήρκεσε για περίπου τριακόσια χρόνια...

Του Κώστα Ζυρίνη

Δημοσιεύτηκε στο ΓΕΩΤΡΟΠΙΟ της ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ, τεύχος αρ.287/ 15.10.2005.

Προηγούνται:

ΓΚΑΝΑ 1 - ΜΑΥΡΟΣ ΕΒΕΝΟΣ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν

ΓΚΑΝΑ 2, Η ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑ ΤΗΣ ΓΛΥΚΟΠΑΤΑΤΑΣ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν

Το 1482, δέκα χρόνια πριν πείσει την Ισαβέλλα της Ισπανίας να σπονσοράρει το μεγάλο του ταξίδι του προς τη Δύση, ο Γενοβέζος πεισματάρης που άκουγε στ’ όνομα Χριστόφορος Κολόμβος, μπαρκάρει σε μια πορτογέζικη καραβέλα φορτωμένη με οικοδομικά υλικά και τραβά κατά Νότο μεριά, παράλληλα με τις δυτικοαφρικανικές ακτές, μέχρι τον Κόλπο της Γουινέας. Κατά διαβολική σύμπτωση αυτό το ιστορικώς αμελητέο περιστατικό θα παίξει το συμβολικό του ρόλο στο μεγαλύτερο αίσχος της ανθρώπινης Ιστορίας: το δουλεμπόριο. Για το οποίο, προφανώς, ο Κολόμβος δεν ευθύνεται καθόλου.

Δέκα χρόνια πριν απ το προειρημένο ταξίδι, περί το 1472, τα καράβια των Πορτογέζων είχαν ήδη πλευρίσει στις εκβολές του ποταμού Βόλτα, στην περιοχή της σημερινής Γκάνα, και είχαν αρχίσει τις πάμπλικ εμπορικές ριλέισον με τους ιθαγενείς τοπικούς άρχοντες. Μέγα λάθος όμως το να νομίζει κανείς πως οι Αφρικανοί αυτόχθονες ήσαν τίποτα άγριοι ανθρωποφάγοι. Κάθε άλλο. Ήσαν λιγότερο άγριοι από τους Ευρωπαίους συγχρόνους τους, κι ας είχαν κι αυτοί φυλάρχους και βασιλιάδες, έχοντες, κατέχοντες, πένητες κι όλα αυτά τα απεχθή χαρίσματα των ταξικών κοινωνιών.

Από τα πρώτα τους κιόλας ραπόρτα, οι Πορτογέζοι θαλασσοπόροι, που το ‘παιζαν και χρονικογράφοι, περιέγραφαν μια πλούσια και εύφορη γη η οποία εκτός των άλλων διέθετε εν αφθονία κι ένα μάλλον εύκολα προσβάσιμο ορυκτό, το χρυσάφι, του οποίου την πραγματική αξία οι γηγενείς πληθυσμοί θ’ αργούσαν πολύ να μάθουν. Θα το μάθαιναν όταν πια θα ‘ταν πολύ αργά γι αυτούς.

Τη χρονιά που πιθανόν και να ήταν μαζί του κι ο Κολόμβος, ο Πορτογάλος διοικητής Αζαμπούγια υπέβαλε τα σέβη του στον τοπικό βασιλιά που έλεγχε την ακτή της σημερινής Γκάνα, μαζί με το ταπεινό αίτημα να του επιτρέψει την ανέγερση μιας αποθηκούλας στην ακτή ώστε να συγκεντρώνει τα εμπορεύματά του.

Κι εγώ ως αντάλλαγμα θα σε προστατεύω από τους φθονερούς γειτόνους σου με τον σύγχρονο εξοπλισμό μου, του είπε.

Γιατί όχι ρε δικέ μου, απάντησε ο βασιλιάς, αφού ενθυλάκωσε και το σχετικό μπαξίς, τι ψυχή έχει μια αποθηκούλα;

Κι όταν λίγο αργότερα, επειδή του το σφύριξε κάποιος δικός του, πήγε να δει την αποθηκούλα έτριβε τα μάτια του: πανωσηκώματα, πολεμίστρες, τάφρο, κανόνια, όλα, εκτός από τεθωρακισμένα που δεν είχαν ανακαλυφτεί ακόμη. Τι ‘ναι τούτα, λέει ο κατάμαυρος βασιλιάς στον Αζαμπούγια, άλλα συμφωνήσαμε, άλλα έκανες! Αποθηκούλα μου είπες, Σούδα έφτιαξες!

Και κουβέντα στην κουβέντα άναψαν τα αίματα, θα σου δείξω εγώ, ρε καθήκι, κι έπιασαν να κάνουν πόλεμο. Σχετικώς εξελιγμένα αρκεβούζια εναντίον τόξων και ακοντίων, τι περιμένεις; Σα να λέμε καλάσνικωφ εναντίον πυραύλων εδάφους-εδάφους.

Ο Αζαμπούγια, προς δόξαν του βασιλιά της Πορτογαλίας, έκανε στάχτη και μπούλμπερη το πλινθόκτιστο κεφαλοχώρι του βασιλιά και, για να σωφρονιστούν οι αναιδείς αράπηδες, έστησε σε περίοπτη θέση μια αγχόνη που σταματημό δεν είχε.

Τα μαύρα κορμιά που δεν συνεμορφώθησαν προς τας υποδείξεις κρεμόντουσαν για κολατσιό στα όρνια και στις μύγες τσε-τσε προς παραδειγματισμό των υπολοίπων εν δυνάμει αναρχικών. Έστησαν επίσης κι έναν κύφωνα, εκείνο το ξύλινο κατασκεύασμα που σου κλειδώνει λαιμό, καρπούς χεριών και πόδια και πεθαίνεις απ την πείνα κι απ τα σαρκοβόρα της περιοχής. Πολιτισμένα πράγματα οι Ευρωπαίοι!

Έτσι φύτρωσε το Κάστρο του Αγίου Γεωργίου ή, άλλως πως, Ελμίνα, η αποθηκούλα που λέγαμε.

Ελμίνα στα πορτογέζικα σημαίνει «το ορυχείο» και ήταν το πρώτο μιας σειράς από κάστρα Ευρωπαίων ληστών (βλέπε, εξερευνητών και εμπόρων) που ανηγέρθησαν εν συνεχεία καθ’ όλο το μήκος των ακτών του Κόλπου της Γουινέας. Το 1506, ο τυχοδιώκτης ταξιδευτής Περέιρα, έμπλεος επιχειρηματικού ενθουσιασμού, έγραφε στους σπόνσορές του, «μπορούμε να εξασφαλίσουμε κάθε χρόνο πάνω από 3.500 δούλους, πολλούς χαυλιόδοντες ελεφάντων, κάμποσο χρυσάφι, φίνα βαμβακερά και πολλά άλλα είδη»… Μπίζνες!

Χρόνια μετά, στο ζενίθ του δουλεμπορίου, τα κυρίως κάστρα στην ακτή της σημερινής Γκάνα έφτασαν να αριθμούν περί τα τριάντα εφτά, κι αν συνυπολογίσει κανείς και τα διαφόρων άλλων χρήσεων σε μια ακτογραμμή πεντακοσίων περίπου χιλιομέτρων, αριθμούσαν περί τα εξήντα.

Από τότε μέχρι σήμερα τα περισσότερα έχουν ερειπωθεί σε τέτοιο βαθμό που έχουν απομείνει μόνο τα θεμέλιά τους, ενώ διασώζονται κάτι λιγότερο απ τα μισά.

ΕΛΜΙΝΑ

Στην αρχή της κακόφημης καριέρας του, το Ελμίνα, ήταν ένα σύνηθες κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου χρυσού, ελεφαντοστού και πολύτιμων λίθων, με τους ανάλογους αποθηκευτικούς χώρους, πλην όμως, αργότερα, με το πολύ πιο επικερδές εμπόρευμα μαύρης σαρκός, οι αποθήκες αυτές μετατράπηκαν σε μπουντρούμια με θεωρητική δυνατότητα ταυτόχρονης στοίβαξης διακοσίων μαύρων αιχμαλώτων.

Αλλά αυτός ο αριθμός ήταν μόνο για τους τύπους και για τους αφελείς, και κυρίως για να εξασφαλιστεί η «άδεια λειτουργίας» που εκπορευόταν απ τον παναγιώτατο ποντίφικα. Διότι έτσι και στοίβαζαν διακόσια ένα κορμιά ο επί της Γης εκπρόσωπος του Πανάγαθου θα έλεγε, α, όχι, αυτό είναι αμαρτία, τέκνα μου, θα σας τιμωρήσει ο Ύψιστος. Στην πράξη ο αριθμός εγκλείστων, υπό κανονικές συνθήκες, ξεπερνούσε τους τριακόσιους άντρες και γυναίκες στοιβαγμένους, χωρίς να το μάθει (επισήμως) ο Πάπας. Στη δε κορύφωση του δουλεμπορίου έφτασαν να περνάνε από το κολαστήριο της Ελμίνας τριάντα χιλιάδες σκλάβοι ετησίως με προορισμό την ήπειρο που ανακάλυψε ο Κολόμβος, κι αυτό διήρκεσε για κοντά τριακόσια χρόνια. Και τι είναι τα τριακόσια χρόνια μπρος στην αιωνιότητα, θα μου πεις.

Η ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗ

Φλας μπακ. Λίγα χρόνια μετά το πρώτο ταξίδι του Κολόμβου στη Νέα Γη, που αργότερα πήρε το όνομα της από τον Αμέρικο Βεσπούτσι, οι Ισπανοί κονκισταδόρ άρχισαν να στρατολογούν με το ετσιθέλω κάτι «άγριους γηγενείς κιτρινιάρηδες» που τους ονομάτισαν ινδιάνους επειδή, οι εξυπνάκηδες, νόμιζαν ότι βρίσκονται στις Ινδίες. Οι δουλειές που τους υποχρέωναν να κάνουν ήταν τέτοιες που αυτοί οι φουκαράδες, οι «κιτρινιάρηδες», αποδεκατιζόντουσαν όπως οι μύγες από το φλιτ στη δεκαετία του πενήντα.

Για παράδειγμα, όταν ανακαλύφτηκε η νήσος Εσπανιόλα, ανατολικά της Κούβας, κατοικιόταν, κατά μία αξιόπιστη εκτίμηση, από 1.130.000 ιθαγενείς ενώ το 1518 είχαν μείνει μόνο 11.000. Αν πάμε έτσι μέσα σε πέντε χρόνια δεν θα ‘χει μείνει ινδιάνικο ρουθούνι, είπε κάποιος τεχνοκράτης, και άντε μετά να βρεις λευκούς από τα μέρη μας. Άσε που οι λευκοί συνδικαλίζονται και θα μας ζητήσουν μεροκάματο και ένσημα του ΙΚΑ. Κάτι πρέπει να κάνουμε. Να σας πω εγώ, πετιέται ένας άλλος τεχνοκράτης: αράπηδες από την Αφρική! Είναι μπρατσαράδες και ακατάβλητοι, πρώτο πράμα! Κι εκτός των άλλων δεν θα τολμήσουν να ζητήσουν τίποτα πέρα από ένα πιάτο φαΐ και μια ακρούλα για να κουρνιάσουν. Αμ έπος αμ έργον, λοιπόν!

Λίγο αργότερα, μια καραβέλα αράζει στις αμερικάνικες ακτές με δεκαεφτά Αφρικανούς στ αμπάρια της και μερικά σύνεργα για μεταλλεξόρυξη. Ήταν η αρχή. Το ήμισι του παντός δηλαδή. Οι μαύροι αποδείχτηκαν ακαταπόνητοι σε σχέση με τους Αμερινδούς και μετά από μερικά χρόνια ο ισπανικός θρόνος νομιμοποίησε την αγοραπωλησία τους. Αυτό δα έλλειπε! Αν νομιμοποιήσεις το έγκλημα παύεις να είσαι εγκληματίας. Διϊστορική αρχή εγκληματιών κάθε τύπου.

Από το 1516 η Ισπανία είχε ήδη υποδεχτεί την πρώτη καραβιά ζάχαρης που την είχαν παραγάγει οι πρώτοι μαύροι δούλοι στην Καραϊβική και, για να μειωθεί έτι περισσότερο το κόστος παραγωγής, από το 1518 και πέρα, τα δουλεμπορικά σκαριά άρχισαν να μεταφέρουν την ανθρώπινη λεία τους από τον κόλπο της Γουινέας κατευθείαν στην Αμερική και όχι πλέον μέσω Ισπανίας.

ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΦΑΓΟΠΟΤΙ

Στο μεταξύ, Βρετανοί και Γάλλοι ανταγωνιστές είχαν λυσσάξει απ το κακό τους. Δεν είναι δυνατόν, σου λέει, να επιτρέψουμε στους άξεστους Κελτίβηρες να εξελιχθούν σε υπερδύναμη! Εμείς τι είμαστε, δηλαδή; μπρίκια κολλάμε; Να τους σπάσουμε τον τσαμπουκά!

Μα, τους στηρίζει ο Πάπας με τη χριστιανική ευλογία του! Να τον αλλάξουμε κι αυτόνε, λένε οι Γάλλοι, να βάλουμε κάποιον του χεριού μας. Οι θρησκείες είναι για να μας υπηρετούν αποβλακώνοντας τον όχλο κι όχι για να μας κάθονται στο σβέρκο! Η εκκλησία είναι στήριγμα της κοσμικής εξουσίας κι όχι το αντίθετο, μην τρελαθούμε κιόλας!

Και όχι μόνο οι Αγγλογάλλοι, αλλά, μετά από πολλές θαλάσσιες αψιμαχίες, άρχισαν να παίρνουν μέρος κι άλλες χριστιανικές φράξιες στο μεγάλο φαγοπότι, και να χτίζουν κι αυτές τα δικά τους κάστρα-πρατήρια του νέου εμπορεύματος. Γιατί να τα ‘κονομάνε οι καθολικοί με το εμπόριο της μέλαινας σαρκός των άθεων κι όχι εμείς οι καθαρόαιμοι προτεστάντες που στο φινάλε έχουμε και πιο ορθολογική θρησκεία;

Κι ορίστε που οι Ολλανδοί την έπεσαν ενόπλως στους παπικούς και στο τέλος, περί το 1637, κατάφεραν να θέσουν την Ελμίνα υπό τον έλεγχό τους. Κατεδάφισαν μάλιστα και την πορτογέζικη εκκλησία του προαυλίου για να στοιβάζουν και κει όσο ανθρώπινο εμπόρευμα δε χωρούσε στα επί τούτου μπουντρούμια.

Αλλά, κι άλλοι ανερχόμενοι ιμπεριαλιστές εζήλωσαν τη δόξα των προειρημένων κι ανέγειραν τα δικά τους κολαστήρια. Οι Γερμανοί, οι Σουηδοί, οι Δανοί… Ακούς εκεί οι Δανοί!

Έτσι άνθισε το δουλεμπορικό σύστημα, το οποίο επρόκειτο να διαρκέσει τρεισήμισι αιώνες και να έχει ως αποτέλεσμα τη μεταφορά στην αντίπερα ακτή του Ατλαντικού δέκα, τουλάχιστον, εκατομμυρίων Αφρικανών, ενώ προκάλεσε τον θάνατο πολλών ακόμη εκατομμυρίων κατά την αιχμαλωσία και τη μεταφορά τους.

Η δε προέλευση του ανθρώπινου εμπορεύματος ήταν σε συντριπτικό ποσοστό από τη Δυτική Αφρική, καθώς κι από την περιοχή του Κονγκό και της Αγκόλα.

Σημείωση: ο αριθμός των δέκα εκατομμυρίων είναι ο καθ’ υπολογισμό μετριοπαθέστερος. Υπάρχουν ιστορικοί οι οποίοι διατείνονται πως ο συνολικός αριθμός των σκλάβων έφτασε μέχρι και τα εικοσιπέντε εκατομμύρια. Μόνο μέσα στο, για τους δουλέμπορους σωτήριον, έτος 1700, η “εξαγωγή” σκλάβων από την Αφρική έφτασε τα 650.000 κορμιά! Από το συνολικό αριθμό των σκλάβων, το ένα τρίτο περίπου κατέληξε στη Βραζιλία, το δεύτερο τρίτο στην Καραϊβική και το τρίτο τρίτο στην υπόλοιπη αμερικανική ήπειρο.

Η εμπορική αλυσίδα λειτουργούσε ως εξής: Φόρτωμα όπλων, υφασμάτων, ποτών και διαφόρων μπιχλιμπιδιών από τα λιμάνια της Ευρώπης και στη συνέχεια παράδοσή τους στους φυλάρχους της Δυτικής Αφρικής.

Από κει, φόρτωμα χρυσού, ελεφαντόδοντου και σκλάβων. Ξεφόρτωμα του ανθρώπινου φορτίου στην Καραϊβική και την Αμερική και φόρτωμα ζάχαρης, βαμβακιού, καπνών, καουτσούκ και… Πλώρη προς ηπειρωτική Ευρώπη και Μεγάλη Βρετανία για την παράδοση του αφρικανικού χρυσού κι ελεφαντόδοντου, καθώς και των εξ Αμερικής προϊόντων. Και φτου κι από την αρχή. Ο συνολικός περίπλους διαρκούσε από 18 μήνες έως τρία χρόνια.

Επισήμως, το δουλεμπόριο καταργήθηκε, πρώτα από τους Βρετανούς, το 1807 αλλά… Στην πραγματικότητα αυτό το αίσχος συνεχίστηκε, ως έστω και μειωμένο λαθροδουλεμπόριο, μέχρι το 1870 περίπου. Δηλαδή μέχρι πριν εκατόν τριάντα πέντε χρόνια πριν γραφτούν αυτές οι αράδες. Και μετά μου λες εμένα…

ΤΑ ΚΑΣΤΡΑ

Ο γράφων και η γλυκιά συμμορία του, επισκεφτήκαμε τα κάστρα Fort Amsterdam, Cape Coast Castle, Saint Georges Castle (το επονομαζόμενο και Ελμίνα), Jago, Dixcove (το επονομαζόμενο και Fort Metal Cross Castle) και το Princess Town Castle.

Το Fort Amsterdam θεμελιώθηκε το 1598 από τους Ολλανδούς. Οι Άγγλοι τους το άρπαξαν το 1645, το ανακαινίσανε, και το ονόμασαν Fort York. Οι Ολλανδοί το ξαναπήρανε το 1665 και του ξαναδώσανε το παλιό του όνομα. Ο Λιούις Άρμστρονγκ που το ‘χει ψάξει πολύ το ζήτημα ισχυρίζεται πως οι εξ αίματος πρόγονοί του φορτώθηκαν σε δουλεμπορικό από το Φορτ Άμστερνταμ.

Το Cape Coast είναι το μεγαλύτερο απ’ όλα τα κάστρα που χτίστηκαν ποτέ στην ακτή της Γκάνα. Το ξεκίνησαν Ολλανδοί το 1637, την ίδια χρονιά, δηλαδή, που απέσπασαν την Ελμίνα από τους Πορτογάλους. Το μεγαλώσανε οι Σουηδοί το 1652 για να το χρησιμοποιήσουν ως κέντρο εμπορίας ξύλου και, στη συνέχεια, άλλαξε πέντε φορές ιδιοκτήτες για να καταλήξει οριστικά στους Άγγλους το 1664 που το επεκτείνανε και το μετατρέψανε σε έδρα του γενικού αρχηγείου τους στην περιοχή.

Καθώς το Cape Coast προοριζόταν από κατασκευής για το δουλεμπόριο, τα μπουντρούμια του φτιάχτηκαν με πολλαπλάσια χωρητικότητα απ’ αυτά της Ελμίνα. Έτσι το Cape Coast μπορούσε να “φιλοξενήσει” ταυτοχρόνως 1500 σκλάβους. Ο μέσος χρόνος “αναμονής” των σκλάβων στο Cape Coast μέχρι να φτάσει το δουλεμπορικό και να τους φορτώσει για την Αμερική ήταν από 6 έως 12 εβδομάδες. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου, έβγαιναν από τα μπουντρούμια για προαυλισμό στον καθαρό αέρα το πολύ 2-3 φορές τη βδομάδα, και αυτό για ελάχιστο χρόνο. Όλο τον υπόλοιπο χρόνο παρέμεναν κλεισμένοι και αλυσοδεμένοι στα υπόγεια. Το δε “σύστημα αποχέτευσης” ήταν ένα απλό ανοιχτό λούκι στη μέση του θαλάμου.

ΤΟ ΚΥΝΗΓΙ ΤΗΣ ΟΥΡΑΣ

Βγήκαμε κι εμείς ψυχοπλακωμένοι απ αυτά τα υγρά μισοσκότεινα μπουντρούμια για να «προαυλιστούμε» στο δυνατό φως της Γκάνα.

Για να στεγνώσουμε από την υγρασία της μούχλας που ‘κανε σμπαράλια τη διάθεσή μας.

Για ν’ αναλογιστούμε μέσα από πόσες οδύνες πορεύτηκε η Ανθρωπότητα. Μια πορεία ανακυκλώμενη χωρίς ορατό τελειωμό. Λες και η Ιστορία κυνηγά αενάως την ουρά της.

Βγήκαμε για να πορευτούμε μέσα στον σημερινό πληθυσμό που ζει γύρω απ αυτά τα μνημεία του αίσχους, και που μοιάζει να αγνοεί τη σημασία τους. Ο Ατλαντικός απλώνεται μπροστά μας αθώος και γαλήνιος. Στ’ ανοιχτά μερικές γαλέρες τρικάταρτες με διπλωμένα πανιά. Δεκάδες βάρκες πηγαινοέρχονται μεταφέροντας το ανθρώπινο εμπόρευμα. Το μαστίγιο ματώνει αλύπητα τις μαύρες γυαλιστερές ράχες. Βλαστήμιες και γοερές παρακλήσεις για έλεος. Αλλά, όχι, αυτό είναι παραίσθηση. Είμαστε ήδη στο Σωτήριον έτος 2004. Τώρα τα σκλαβοπάζαρα έχουν άλλη υφή κι άλλο ντεκόρ. Πορνεία, παιδική εργασία, εκμετάλλευση απελπισμένων μεταναστών, μοντέρνα πράγματα!

Είμαστε, ας πούμε, στην παραθαλάσσια κωμόπολη που αναπτύχθηκε γύρω από το Κέηπ Κόουστ, και μάλιστα «υπό την σκιά» του ομώνυμου δουλεμπορικού κάστρου. Στις εκβολές κάποιου ποταμού που κάνει χρέη λιμανιού και ψαραγοράς. Απίστευτος συνωστισμός ψαροκάικων, φιλοτεχνημένων με το απόλυτο ναϊφ του απλού ανθρώπου. Λάσπινα σπίτια, λαμαρινόσκεπες παράγκες, κότες, όρνια, ψωραλέα σκυλιά. Μπόχα ψαρίλας και ανθρώπινων σωματικών απόβλητων. Τα παιδιά να παίζουν εκεί που σβήνει το ωκεάνιο κύμα και οι γέροι αραχτοί να περιμένουν το τέλος. Καθόμαστε σ’ ένα ημιϋπαίθριο, κάτι μεταξύ μπακάλικου, φαγάδικου και καφενέ. Έτσι, για κάτι που να πλησιάζει το εμφιαλωμένο αναψυκτικό. Ανάβω το τσιμπούκι μου. Ο ξυπόλητος απόγονος των σκλάβων που κάνει χρέη σερβιτόρου μου λέει, νο σμόκινγκ χίαρ, μίστερ. Μένω κάγκελο. Η παγκοσμιοποιημένη αντικαπνιστική δικτατορία παρούσα κι εδώ! Ότι πεις, δικέ μου!