ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ 5 - ΤΙΚΑΛ, ΟΛΑ ΕΙΝΑΙ ΜΑΓΙΑ

Front Picture: 

Και μόνο από το σχεδιάγραμμα καταλαβαίνεις πως δεν σου φτάνουν ούτε δέκα μέρες για να δεις αυτό το απέραντο μαυσωλείο των αρχαίων Μάγια. Η αρχαιολογική σκαπάνη έχει καταστήσει τη ζούγκλα του Τικάλ προσβάσιμη στους ερευνητές, στους επισκέπτες και στους φωτογράφους. Αν όμως βρεθείτε απέναντι σε κάποιον κροκόδειλο, ή σε κάποιον ιαγουάρο, μην το βάλετε στα πόδια, λέει ο Εστουάρντο. Σε λίγο θα μας πει ότι καλό θα είναι να του χαϊδέψουμε τρυφερά το κεφάλι ή να τον προσπεράσουμε σφυρίζοντας αδιάφορα το άστα τα μαλλάκια σου. Μα είσαι σοβαρός, ρε μεγάλε;

Του Κώστα Ζυρίνη

Δημοσιεύτηκε στο ΓΕΩΤΡΟΠΙΟ της ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ, τεύχος αρ. 107 / 27.04.2002

Προηγούνται:

ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ 1 - ΚΕΤΖΑΛΤΕΝΑΝΓΚΟ, ΚΑΠΟΤΕ ΣΤΗ ΔΥΣΗ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν

ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ 2 - ΑΤΙΤΛΑΝ, ΤΟΣΟ ΜΑΚΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΕΟ ... | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν

ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ 3 - ΓΚΑΡΙΦΟΥΝΑ, ΟΛΑ ΕΙΝΑΙ ΡΕΓΚΕ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν

ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ 4 - ΣΤΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΓΚΟΥΑ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν

«Σε περιμένω να με γεμίσεις λέξεις... Λέξεις αρμολογημένες σε μουσική κρυφών νοημάτων... Σε όχημα που να χαθεί σε χώρες, σε πολιτείες και σε δρόμους... Σε δρόμους που ν’ ανοίγονται στο χώρο και στο χρόνο... Και στο χρόνο. Μην το ξεχνάς: και στο χρόνο!... Κι άσ’ τα σκυλιά ν’ αλυχτούν. Αυτή είναι η δουλειά τους. Και η φύση τους».

Το βρήκα να με περιμένει θωρακισμένο μέσα στα εισαγωγικά του. Πληκτρολογημένο σε μπλε φόντο με κίτρινα κούριερ νιου γκρηκ έντονα πλάγια δεκατεσσάρια γράμματα. Στο πάνω πάνω μέρος μιας άδειας οθόνης. Κάτω απ τον προσωρινό τίτλο «Γουατεμάλα-5». Και με άγχωσε.

Όπως με άγχωσε και η από μεγαφώνου ανακοίνωση πως, και καλά, δεν χωράμε στην πτήση του Μπόινγκ για τη Φλόρες. Μα έχουμε κρατήσει θέσεις, πριν από λίγο κάναμε τσεκ-ιν και...

Μην ανησυχείτε, σενιόρ, θα πετάξετε σε μισή ώρα μ’ ένα άλλο. Αυτό το «άλλο» δεν είναι παρά μια δωδεκαθέσια σαΐτα. Με το που την είδα μου ‘φυγε η μαγκιά. Και τι να πω, «δεν μπαίνω μέσα»; Μπήκα. Για μια αξιοπρέπεια ζούμε.

Η εν λόγω σαΐτα, μέχρι να, και αν, προσγειωθεί στη Φλόρες, μιάμιση ώρα πτήση, έχει ν’ αντιμετωπίσει κάτι μποφόρια που, ενώ στο έδαφος σου παίρνουν το καπέλο, στα τόσες χιλιάδες πόδια σου παίρνουν την ψυχή. Προκειμένου όμως να τιθασεύσω τα εντός μου μποφόρ  σκέφτομαι ότι μ’ ένα τέτοιο αεροσκαφάκι έχω ξαναπετάξει από το Μπρουνέϊ έως το Μούλου της Βόρνεο, από τον Αμαζόνιο έως τη Λίμα πάνω από τις Άνδεις, κι άλλη μια φορά πάνω απ τις Γραμμές της Νάσκα στο Περού. Και μάλιστα, στην περίπτωση της Νάσκα, η σαΐτα ήταν εξαθέσια. Και όλα πήγανε καλά. Γιατί να μην πάνε και τώρα; Έλα ντε!

Η Ισαβέλλα, ο Ορέστης, ο Τόμας, εγώ και τρεις ακόμη Γουατεμαλτέκοι επιβάτες υψωνόμαστε τρανταζόμενοι σαν φραπόγαλο. Κανείς μας δεν βγάζει κιχ. Παγωμάρα, σου λέω. Μελετώ τις αντιδράσεις του κυβερνήτη που βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από τη θέση μου δίχως να μεσολαβεί κάποιο παραπέτασμα, για να οχυρωθώ πίσω από τον συλλογισμό πως όταν ένας κυβερνήτης σαΐτας είναι ατάραχος είναι σίγουρο ότι δεν τρέχει τίποτα. Αλλά ούτε αυτό αρκεί για να επανέλθουν οι σφυγμοί μου στους κανονικούς τους ρυθμούς. Συλλαμβάνω το ερωτηματικό, και ίσως αγωνιώδες, βλέμμα της Ισαβέλλας και της το παίζω άνετος, λες και είμαι είκοσι χρόνια αεροσυνοδός και δεν μασάω από κάτι τέτοια ψιλοτρανταγματάκια. Τελικά ως αποτελεσματικό αντίδοτο θ’ αποδειχτεί η κάτωθέν μου Γουατεμάλα Σίτυ. Που απ το ύψος μου φαίνεται έως και γοητευτική. Φέρνω το προσοφθάλμιο της φωτογραφικής στο μάτι για αντιπερισπασμό στους κραδασμούς  και οι σφυγμοί μου επανέρχονται στα ίσα τους. Στη συνέχεια μπαίνουμε στα σύννεφα κι όταν βγούμε από πάνω τους το χτύπημα του φραπέ έχει τελειώσει. Και τα χαμόγελα ανθίζουν και πάλι. Από δω μέχρι την Φλόρες η πτήση με την εν λόγω σαΐτα θα είναι μια από τις καλύτερες της μέχρι σήμερα ταξιδιωτικής σταδιοδρομίας μου.

ΦΛOΡΕΣ 

Πετέν ονομάζεται η επαρχία της Γουατεμάλας με την  μεγαλύτερη συγκέντρωση αρχαιολογικών ευρημάτων σ’ όλη την Kεντρική Αμερική. Στην καρδιά της επαρχίας Πετέν βρίσκεται η Τικάλ, η αρχαία πόλη των Μάγια, που για πολλούς αιώνες υπήρξε κάτι σαν η πολιτισμική πρωτεύουσά τους. Η Φλόρες, καμιά εξηνταριά χιλιόμετρα νότια της Τικάλ, είναι μια μικρή σύγχρονη κωμόπολη χτισμένη πάνω στην κεντρική νησίδα της λίμνης Ιτζά. Η δε νησίδα συνδέεται με την όχθη της λίμνης διαμέσου μιας τεχνητής γήινης λωρίδας. Ίσα για έναν δρόμο διπλής κατεύθυνσης, δηλαδή.

Το Οτέλ Μιραντόρ ντελ Λάγκο βρίσκεται στη νησίδα. Πάνω στην όχθη της για την ακρίβεια. Έχω την εντύπωση πως για να βαδίσεις περιφερειακά αυτή τη νησίδα δεν θα κάνεις περισσότερο από μία ώρα. Ο δε οικισμός είναι ένα συμπαθέστατο δείγμα γουατεμαλτέκας αρχιτεκτονικής. Χτύπησα φλέβα χρυσού, δικέ μου!

Αυτή τη στιγμή το επικείμενο ξεποδάριασμα στους αρχαιολογικούς χώρους μου χαλάει το κέφι. Καλά δεν είναι δω, ρε παιδιά, θέλω να τους πω, δεν αφήνουμε τον Τόμας να πάει μόνος του στ’ αρχαία; Αλλά δεν το ‘πα. Θα με προπηλάκιζαν ομαδικώς.

Για την ώρα, πάντως, πρέπει ν’ ασχοληθώ με τη μπουγάδα μου. Πριν νυχτώσει. Στην ταράτσα εντόπισα σύρμα για άπλωμα και μανταλάκια. Αυτό, όσο κι αν σου φαίνεται αστείο, και αντιδεοντολογικό για μια σοβαρή ανταπόκριση, δεν παύει να είναι πολύ σημαντικό για ταξιδιώτες σαν και μας. Για το βράδυ έχουμε ήδη εντοπίσει ένα φαγάδικο με ξύλινη εξέδρα που εκτείνεται πάνω από την επιφάνεια του νερού, και για μετά, ένα μπαράκι με το βαρύγδουπο όνομα Πικάσο. Σε κούφανα;

Οι Μάγια είναι απόγονοι εκείνων των μογγολοειδών του είδους μας που, ξεκινώντας από τη βορειοανατολική Ασία, πριν από είκοσι χιλιάδες περίπου χρόνια, διέσχισαν τον Βερίγγειο και την Αλάσκα και απλώθηκαν μέχρι το νοτιότερο άκρο της ηπείρου που σήμερα ονομάζεται Αμερική. Και δεν χρειάζεται να είσαι ανθρωπολόγος για να ισχυριστείς κάτι τέτοιο. Αρκεί μια ματιά στα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά των Μάγια και δεν σου μένει η παραμικρή αμφιβολία περί αυτού.  Τώρα, αν τους αποκαλούμε «ινδιάνους» από λάθος του Κολόμβου που νόμισε πως αποβιβάστηκε στις Δυτικές Ινδίες, αυτό είναι άλλου παπά ευαγγέλιο.

Τα αρχαιότερα ίχνη των Μάγια, ως ιδιαίτερης πολιτισμικά οντότητας, έχουν την ηλικία των εννιά χιλιάδων χρόνων. Εκείνοι οι πρωτοΜάγια ήσαν αρχικά σπηλαιοδύτες και στη συνέχεια νομάδες που ζούσαν σε σχηματισμούς πατριάς, χωρίς σταθερούς τόπους εγκατάστασης. Πριν από δυόμισι έως τρεις χιλιάδες χρόνια, όμως, άρχισαν ν’ ανακαλύπτουν την οργανωμένη γεωργία και, κατά συνέπεια, να παύουν σιγά σιγά να είναι έρμαια των καιρικών συνθηκών οι οποίες, εκτός των άλλων, τους ανάγκαζαν να μετακινούνται αενάως. Έτσι, πέρασαν βαθμιαία απ’ τη νομαδική ζωή στη δημιουργία οικισμών.

Πριν από εικοσιτρείς αιώνες έπλαθαν ήδη χρηστικά ή διακοσμητικά αντικείμενα από πηλό, καλλιεργούσαν φυτά, μεταξύ των οποίων το βαμβάκι και το κακάο, εξημέρωναν βαριά ζώα έλξης, ύφαιναν ρούχα για ν’ αντέχουν καλύτερα τους χειμώνες και, εν τέλει, ανακάλυψαν τη γραφή για να ‘χουν και γραπτούς νόμους ώστε να μη μπορεί κάποιο λαμόγιο να πει με συγχωρείτε δεν το ‘ξερα. 

Την ίδια περίπου εποχή στο γειτονικό Μεξικό ήκμαζαν και οι Ολμέκοι ενώ η Ελλάδα είχε ήδη γράψει τις φωτεινότερες σελίδες τού μέχρι σήμερα παγκόσμιου Πολιτισμού. Εντός παρενθέσεως: και δεν θέλω αντιρρήσεις έπ’ αυτού, εντάξει; Κλείνει η παρένθεση.

Εντάξει, είπαμε ν’ απαλλαγούμε από τις νευρώσεις της Αθήνας και να εγκλιματιστούμε στους γουατεμαλτέκους ρυθμούς αλλά συμπληρώθηκαν ήδη δύο ώρες από την ώρα που παραγγείλαμε αυτά τα ψάρια. Τι διάολο, τώρα ρίξανε τα δίχτυα; Άσε που κόπηκε και το ρεύμα!

Δε φταίνε, λέει, οι ίδιοι, η δημόσια επιχείρηση ηλεκτρισμού φταίει, που το κόβει κάθε απόγευμα για λόγους οικονομίας!

Πρώτα μας σέρβιραν τ’ αναμένα κεριά για να βλέπουμε τα μαχαιροπήρουνα και στη συνέχεια τα ψάρια. Πάνω κει ήρθε κι ο Εστουάρντο, ο από αύριο ξεναγός μας που μιλάει πιο πολύ κι από τον Τόμας. Τελικά, ξέρεις κάτι, αυτό είναι το ταξίδι: να διαρρηγνύεις τους αυτοματοποιημένους ρυθμούς σου και, κατά συνέπεια, να διαστέλλεις το χρόνο.

Η περίοδος από τα τριακόσια προ, έως τα διακόσια πενήντα μετά τα πρώτα Χριστούγεννα, καταχωρείται από τους ειδικούς ως η προκλασσική του πολιτισμού των Μάγια. Η δημιουργία σταθερών οικισμών και πόλεων επέφερε, όπως ήταν φυσικό, και μια νέα διοικητική δομή: Αναδύθηκε μια άρχουσα κάστα αριστοκρατών, ιερέων, γραφιάδων και δε συμμαζεύεται. Οι καλλιτέχνες ήταν βεβαίως στην υπηρεσία αυτής της άρχουσας κάστας, πλην, πόρρω απείχαν από το να ασκούν εξουσία οι ίδιοι. Όρθωσαν, πάντως, τις πρώτες πυραμίδες των Μάγια.

Η «Αγία Γραφή» των Μάγια της εποχής εκείνης βεβαίωνε τους κοινούς θνητούς πως ο μεγάλος θεός, ο επονομαζόμενος Κουκουμάτζ έπλασε τους ανθρώπους από πηλό. Κατ’ εικόνα και ομοίωσή του υποθέτω. Μόνο που το αποτέλεσμα δεν ήταν καλό γιατί ο πηλός διαλυόταν στο νερό. Φαίνεται πως ο πηλός και η λάσπη γενικώς βρισκόταν στη δικαιοδοσία κάποιου άλλου, ανταγωνιστή θεού. Κατόπιν τούτου, ο εν λόγω αρχιθεός, ξαναδοκίμασε να φτιάξει τον άνθρωπο αλλά από ξύλο αυτή τη φορά. Απελέκητο, υποθέτω, αν κρίνω από ορισμένα σύγχρονα δείγματα του. Οι ξύλινοι άνθρωποι του Κουκουμάτζ όμως δεν είχαν καρδιά και μυαλό για να τον δοξάζουν, και ν’ αφήνουν τον όβολό τους προς ανέγερση της ιεράς πυραμίδος τάδε, οπότε ο Κουκουμάτζ ζοχαδιάστηκε, τους διέλυσε κι αυτούς κι άφησε μόνο τους πιθήκους που είναι, λέει, οι απόγονοι των πρώτων ξύλινων ανθρώπων. Λες; Πεισματάρης, όπως και κάθε σουι γκένερις δημιουργός, συγκάλεσε το ανώτατο σοβιέτ: την γκρίζα αλεπού, το κογιότ, το κοράκι και τον παπαγάλο. Το ζωώδες αυτό όργανο, λοιπόν, γνωμάτευσε δεόντως και τότε ο αρχιθεός ξανάφτιαξε τον άνθρωπο από αλεσμένο άσπρο και κίτρινο καλαμπόκι για τη σάρκα του, καθώς κι από νερό για το αίμα του.

Στο μεταξύ, οι πυραμίδες της Αιγύπτου είχαν ανεγερθεί προ πολλού. Ο Μεγαλέξανδρος είχε εκπολιτίσει όσους ήθελαν να σώσουν το τομάρι τους κι είχε ξεκάνει όλους όσους δεν ήθελαν να το σώσουν. Οι επίγονοί του αλληλοσφάζονταν, σαν γνήσιοι Έλληνες που ήσαν, και η Ρώμη τούς έλεγε λίγο ακόμα και θα σας εξηγήσουμε ‘μεις τι εστί βερίκοκο. Και τι ιμπεριαλισμός.

ΤΙΚΑΛ

Και μόνο από το σχεδιάγραμμα καταλαβαίνεις πως δεν σου φτάνουν ούτε δέκα μέρες για να δεις αυτό το απέραντο μαυσωλείο των αρχαίων Μάγια. Η αρχαιολογική σκαπάνη έχει υποτάξει τη ζούγκλα για να καταστήσει την Τικάλ προσβάσιμη στους ερευνητές, στους επισκέπτες και στους φωτογράφους. Η περιοχή είναι πλέον ένα είδος απέραντου πάρκου, γεγονός που συνεπάγεται και μια σοβαρή διαταραχή στο οικοσύστημα της άγριας πανίδας. Αν όμως βρεθείτε απέναντι σε κάποιον κροκόδειλο, ή σε κάποιον ιαγουάρο, μην το βάλετε στα πόδια, λέει ο Εστουάρντο. Σε λίγο θα μας πει ότι καλό θα είναι να του χαϊδέψουμε τρυφερά το κεφάλι ή να τον προσπεράσουμε σφυρίζοντας αδιάφορα το άστα τα μαλλάκια σου. Μα είσαι σοβαρός, ρε μεγάλε;

Τα υπολείμματα του πολιτισμού των Μάγια, βρίσκονται διασκορπισμένα σε πέντε χώρες της Κεντρικής Αμερικής. Στο Μεξικό, στη Γουατεμάλα, στο Μπελίζε, στην Ονδούρα και στο Σαλβαδόρ. Καλύπτουν μια επιφάνεια διακοσίων ογδόντα πέντε χιλιάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων. Όσο δύο Ελλάδες, μουρμουρά δίπλα μου η Ισαβέλλα. Πότε πρόλαβε να το υπολογίσει; Θα μας τρελάνει αυτό το κορίτσι. Τα ερείπια της Τικάλ, συνεχίζει ακάθεκτος ο Εστουάρντο, περιλαμβάνουν γύρω στις τέσσερις χιλιάδες διαφορετικές κατασκευές, διασκορπισμένες σε μια επιφάνεια δεκατεσσάρων τετραγωνικών χιλιομέτρων. Δεν θα χρειαστεί να τα δούμε όλα, του λέω πανικόβλητος. 

Το διάστημα από το Διακόσια Πενήντα μέχρι τον Ένατο Αιώνα θεωρείται ως η κλασσική περίοδος των Μάγια. Και συχνά αναφέρεται ως «Αρχαία αυτοκρατορία». Λάθος, κατά τη γνώμη των ειδικών μαγιολόγων, αφού είναι τοις πάσι γνωστό πως οι Μάγια δεν ανέπτυξαν ποτέ κανενός είδους ενιαία αυτοκρατορική κυριαρχία.

Μια σειρά μεγάλες πόλεις-κράτη όπως το Κοπάν, το Μιραντόρ, η Τικάλ, η Γιατσιλάν η Καμιναλτζουγιού και άλλες με εξ ίσου περίεργα ονόματα, αποτελούσαν ένα δίκτυο από αλληλένδετα πολιτισμικά κέντρα. Κάθε πόλη είχε το δικό της βασιλιά, τη δική της αριστοκρατία και το δικό της ιερατείο. Οι πόλεις αυτές συμμαχούσαν ή σκοτωνόντουσαν μεταξύ τους ανάλογα με το πώς ζύγιαζαν τα συμφέροντά τους τα ανταγωνιζόμενα ιερατεία. Εννοείται πως τα θύματα των πολέμων αυτών δεν ήσαν ποτέ οι ιερείς υποκινητές αλλά οι φουκαράδες που δεν είχαν τίποτα να χωρίσουν μεταξύ τους.  Και που, ως συνήθως, δεν ήξεραν γιατί πολεμούν.

Και για να είμαι δίκαιος πρέπει να επισημάνω πως, ναι μεν οι ιερείς δεν πολεμούσαν αυτοπροσώπως, πολεμούσαν όμως οι βασιλείς. Και μάλιστα σώμα με σώμα, όπως ήθελε το τότε Δίκαιο του πολέμου. Και όχι μόνο αυτό.  Εν όψει κάποιου πολέμου οι βασιλείς έπρεπε προηγουμένως να καλοπιάσουν τους θεούς για να τους πάρουν με το μέρος τους. Για να το πετύχουν αυτό έπρεπε, κατά τη διάρκεια ορισμένων εξεπιτούτου τελετών, να σκορπίσουν αυτοπροσώπως το αίμα τους δεξιά κι αριστερά. Παρουσία όλων τρυπούσαν τη γλώσσα τους, τ’ αφτιά τους ή και το πέος τους με αιχμηρά αντικείμενα και τραγουδούσαν το στ’ άρματα στ’ άρματα. Μετά τύλιγαν μ’ έναν επίδεσμο το πέος τους, ή όποιο άλλο αναξιοπαθές μέλος τους τελοσπάντων, έμπαιναν επικεφαλής του στρατεύματος και φώναζαν αέρααα!  ενάντια στους στρατούς των αντιπάλων. Έπιαναν δε και αιχμαλώτους τους οποίους και θυσίαζαν εν είδη Ιφιγένειας. Πολλοί βασιλιάδες βέβαια πέθαιναν στο πεδίο της μάχης, όχι μόνο διότι έπεφταν πάνω σε καλύτερους ξιφομάχους αλλά και διότι δεν ήταν πλέον σε θέση ν’ αμυνθούν, καθότι χούφταλα.

Σ’ αυτή την περίοδο υψώθηκαν οι μεγαλοπρεπείς πυραμίδες, άνθισαν οι Καλές Τέχνες κι έγιναν πολλά δημόσια έργα: παλάτια, ναοί, αστεροσκοπεία, τελετουργικές πλατφόρμες, αίθουσες χορού, ταράτσες, πλατείες, λεωφόροι και χαμάμ.  Η επαρχία Πετέν αποτέλεσε την καρδιά αυτού του πολιτισμού. Η πολιτισμική μητρόπολη των Μάγια, η Τικάλ, στην εποχή της ακμής της, το Εφτακόσια Πενήντα περίπου, υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες πόλεις του τότε κόσμου. Στην περίοδο αυτή εμφανίζεται και το πολύπλοκο ημερολόγιο των Μάγια.

Μελετώντας την κίνηση του Ήλιου, των άστρων και των πλανητών, οι ιερείς, είχαν αποκτήσει την ικανότητα να υπολογίζουν τη διάρκεια του έτους και του σεληνιακού μήνα με σχεδόν απόλυτη ακρίβεια. Παράλληλα όμως με το ηλιακό ημερολόγιο είχαν κι ένα πολιτικό, καθώς κι ένα θρησκευτικό για τις αντίστοιχες ανάγκες τους. Και κάθε τέσσερα χρόνια τα συντόνιζαν έτσι ώστε να συμπέσουν με το πραγματικό ηλιακό έτος. Αυτό τους οδήγησε σε άκρως πολύπλοκα συστήματα μέτρησης, γεγονός που ενίσχυσε το μονοπώλιο της εξουσίας τους.

Για τους αρχαίους ιερείς Μάγια, ο κόσμος, ο ουρανός και ο αόρατος Σιμπάλμπα, ο Άδης, όπως τον έλεγαν οι Έλληνες, αποτελούσαν έναν ενιαίο μηχανισμό που λειτουργούσε με βάση τους νόμους της αστρολογίας και της λατρείας των προγόνων. Το ιερό δέντρο Σεϊμπά, που είχε σχήμα σταυροειδές για να υποδηλώσει τα τέσσερα σημεία του Ορίζοντα, συμβόλιζε το δέντρο του κόσμου το οποίο συνένωνε τους δεκατρείς ουρανούς, την επιφάνεια της Γης και τα εννιά επίπεδα του αόρατου Σιμπάλμπα.

Η στεγανή ιερατική τάξη ήταν αξίωμα κληρονομικό. Εκτός από τον απόλυτο έλεγχο σε μια αλυσίδα από αστεροσκοπεία, είχε το αποκλειστικό προνόμιο στη γνώση της ιερογλυφικής γραφής και, κατά συνέπεια, στη γνώση των περίπλοκων υποδιαιρέσεων του χρόνου. Απόρροια αυτής της γνώσης ήταν και το ντε φάκτο, και ντε γιούρε, δικαίωμά τους να ρυθμίζουν τη γεωργική παραγωγή, τους πολέμους, τις πολιτικές συμμαχίες και όλες σχεδόν τις πολιτικές και κοινωνικές δραστηριότητες.

Λοιπόν, ο καθένας μας από μια φωτογραφική στο χέρι, κι αν χαθούμε και δεν μας κατασπαράξει κάποιος ιαγουάρος, ραντεβού στη βάση της κλίμακας του ναού του Δικέφαλου Φιδιού. Σε κάτι τέτοιες στιγμές, δεν έχω ηλικία, δεν έχω όρια σωματικής αντοχής και δεν θέλω να έχω καμιά επαφή με οτιδήποτε είναι έξω από το οπτικό πεδίο που καλύπτουν οι φακοί μου. Καλό παιδί ο Τόμας, δε λέω, αλλά τόσο παρλαπίπας και χαζοχαρούμενος που σου ‘ρχεται να προσγειώσεις τη μηχανή στο τευτονικό του κρανίο. Κι όχι τίποτ’ άλλο, λυπάμαι τη μηχανή.

Η «Μεγάλη Πλατεία» με τους δυο αντικριστούς ναούς - πυραμίδες. Πενήντα μέτρα ύψος ο ένας, σαράντα ο άλλος. Στήλες, τελετουργικά κέντρα, διοικητικά μέγαρα, καταλύματα ηγεμόνων και βωμοί διάσπαρτοι παντού. Δεν θ’ αργήσω να καταλάβω  πως, συχνά, πάνω σε μια πυραμίδα - ναό, ύψωναν, μετά από κάποιες δεκαετίες, μιαν άλλη, πιο κοντά στα γούστα και τις ανάγκες του Ιερατείου και των ηγεμόνων. Σα να έριχναν πανωσήκωμα στον Παρθενώνα οι βυζαντινοί αυτοκράτορες. Είναι κάπως, δεν είναι; Πιο κει, ο Τρίτος ναός του Ιαγουάρου Ιερέα ήταν ακόμα ψηλότερος. Εξήντα μέτρα.

Ο Ναός του Δικέφαλου Φιδιού έφτανε τα εβδομήντα μέτρα. Λέω «ήταν» και «έφτανε» αναφορικά με τα ψηλά οικοδομήματα διότι, στο πέρασμα του χρόνου, οι μεν κορυφές τους κόντυναν απ τη φθορά οι δε βάσεις τους καλύφτηκαν από τη φυσική επιχωμάτωση του ζουγκλικού περιβάλλοντος. Και οι κλίμακες των πυραμίδων, μισό μέτρο ύψος έκαστη, απότομες, φθαρμένες και άκρως επικίνδυνες. Και καλά ν’ ανέβεις την μία απ αυτές, έτσι, για το γαμώτο, αλλά, πέντε και έξι, μπορεί και εφτά; Διότι μας προέκυψε και ο Μούντο Περντίντο, και η Πλατεία των Επτά Ναών, και... δε συμμαζεύεται. 

Από τις αρχές κι όλας του Ένατου Αιώνα οι πληθυσμοί των Μάγια άρχισαν να μετατοπίζονται από τα υψίπεδα της Γουατεμάλας προς τη χερσόνησο Γιουκατάν με αποκορύφωμα, στα τέλη του Δέκατου Αιώνα, αυτή η φυγόκεντρη τάση να πάρει τη μορφή της απότομης και οριστικής εγκατάλειψης των μητροπολιτικών κέντρων. Καμιά από τις διάφορες ερμηνείες που έχουν δοθεί για τα αίτια αυτού του φαινομένου δεν είναι ιστορικά αδιαφιλονίκητη.  Οι επικρατέστερες απ αυτές μιλάνε για ξηρασία, για επιδημίες, για θρησκευτική παρακμή  και, για πιθανές εσωτερικές αναταραχές. Το βέβαιο είναι πως δεν διαπιστώθηκε καμιά αιματηρή επανάσταση ή εχθρική εισβολή. Σαν πιθανότερη αιτία πάντως φέρεται να είναι η κατάρρευση αυτού του πολιτισμού μέσα στον ίδιο του τον εαυτό. Σαν μαύρη τρύπα του Διαστήματος. Δηλαδή, σαν αυτός ο υπερπολυτελής τεχνοοικοδομικός οργασμός να απορρόφησε τόσο πολύ εργατικό και υπηρετικό δυναμικό ώστε να ατόνησε και να αυτοεκμηδενίστηκε.

ΣΕΙΜΠΑΛ

Σήμερα  κατηφορίσαμε νότια.... Αλήθεια, ποιος αποφάσισε ότι ο Βορράς είναι «πάνω» και ο Νότος «κάτω»; Με βάση τον χάρτη, θα μου πεις. Ναι, αλλά πώς και γιατί υιοθετήσαμε αυτή την οπτική γωνία για τον πλανήτη μας και όχι μιαν άλλη; Και ποια εικόνα να είχαν άραγε οι ιερείς Μάγια για τον έξω απ το  γνωστικό τους πεδίο κόσμο; Να, κάτι τέτοιες στιγμές θα ήθελα να ‘πινα  εσπρέσσο  στην πιάτσα Ναβόνα με τον Ουμπέρτο Έκο.

Σήμερα κατηφορίσαμε, που λες, με τον Εστουάρντο νότια. Καμιά εξηνταριά χιλιόμετρα. Στο παραποτάμιο χωριό Σεγιασα επιβιβαστήκαμε σε μια εξωλέμβια άκατο για να κοντράρουμε στο ρεύμα του ποταμού Ρίο Ντε Λα Πασιόν επί εικοσιπέντε ακόμη χιλιόμετρα. Εκπληκτική διαδρομή, δύσκολη αποβίβαση, λασπώδης όχθη, ζούγκλα παρθένα, τραχύ και επικίνδυνο μονοπάτι. Εδώ το ξαφνικό καλωσόρισμα ενός ιαγουάρου ή τ’ ανοιχτά σαγόνια ενός καϊμάν, δεν θα με εξέπλητταν καθόλου.

Βρισκόμαστε στον αρχαιολογικό χώρο Σεϊμπάλ. Μόλις σήμερα κατάλαβα πως όλοι αυτοί οι λοφίσκοι των είκοσι, τριάντα, σαράντα μέτρων ύψος, με τα υπεραιωνόβια δέντρα στο κορμί τους, δεν είναι παρά επίγειοι τάφοι πυραμίδων που έχουν υποστεί μια φυσική επιχωμάτωση δια μέσου των αιώνων και περιμένουν υπομονετικά τον αρχαιολόγο τους για να τους ξαναβγάλει στο φως της μέρας. Είναι έτσι ακριβώς όπως στο διατύπωσα: Επίγειοι τάφοι. Τύμβοι, αν θες. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι άλλο μπορεί ν’ αποκαλύψει αυτή η τροπική γη. Οι ρίζες των δέντρων που φύτρωσαν και γιγαντώθηκαν πάνω στους φυσικούς τάφους μπορεί να τους προστατεύουν αλλά μπορεί και να τους αποσαθρώνουν, δεν ξέρω. Οι ναοί, και γενικώς τα ναϊκά κτίσματα, που έχουν αποκαλυφτεί εδώ είναι λίγα και χαμηλότερα σε σχέση με κείνα του Τικάλ. Πλην όμως, θα μου επιτρέψεις να πω πως αυτή η κάποια σεμνότητα του Σεϊμπάλ, μαζί με τη γαλήνη του τροπικού περιβάλλοντος μου ταιριάζει περισσότερο. Αν ζούσα στη Φλόρες θα ‘ρχόμουν εδώ κάθε Σαββατοκύριακο.

Περί το Χίλια Πεντακόσια είκοσι τέσσερα, και πριν ο Κορτέζ ολοκληρώσει τον θεάρεστο εξανδραποδισμό των ιθαγενών του Μεξικού, οι Μάγια που ζούσαν στα οροπέδια της περιοχής της λίμνης Ατιτλάν του έστειλαν απεσταλμένους για να δηλώσουν τις φιλικές και ειρηνικές διαθέσεις τους. Θα επιληφθώ του θέματος, τους λέει ο μέγας Κονκισταντόρ, και σε λίγο τους στέλνει πεσκέσι τον υπ’ αριθμόν ένα χασάπη του, τον Πέντρο ντε Αλβαράντο με τα στρατά του. Αυτός ο τύπος αν δεν πότιζε τη γη με μια άλφα ποσότητα αίματος Μάγια ημερησίως υπέφερε από στερητικά σύνδρομα. Κατ΄ αρχάς παρόξυνε τις προγονόθεν αντιθέσεις που είχαν οι Μάγια μεταξύ τους, παίζοντάς το και καλά διαιτησία,  και στη συνέχεια επέδραμε κατά συρροή και κατ’ εξακολούθηση, ως ειρηνοποιός φυσικά, για να πνίξει μέσα από απίστευτες σφαγές και λεηλασίες, οποιαδήποτε μορφή αντίστασης. Άξιος ο μισθός του. 

Ωστόσο, η φράση Εάλω η Πόλις είχε κάνει τον κύκλο της και οι Τούρκοι του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς είχαν ξεχυθεί προς την καρδιά της Ευρώπης που απολάμβανε την Αναγέννησή της. Ο Μιχαήλ Άγγελος κι ο Ραφαέλο μεγαλουργούσαν και η Ιερά Εξέταση σοδομούσε κι έδερνε. Που λέει ο λόγος, δηλαδή. 

Οι Ισπανοί Κονκισταδόρες αντιμετώπισαν το παθητικό μποϋκοτάζ των Μάγια με την καταναγκαστική εργασία στα χωράφια κάτω από συνθήκες ωμής δουλείας. Άρνηση εργασίας σήμαινε θάνατος με συνοπτικές διαδικασίες. Τότε, ο πονόψυχος πάτερ Ντε Λας Κάσας, επικεφαλής των αποστολών της καθολικής εκκλησίας στο πλευρό των στρατευμάτων, ζήτησε από τον βασιλιά της Ισπανίας Κάρολο τον Πέμπτο  να καταργήσει το καθεστώς της υποχρεωτικής δουλείας για τους καημένους τους Μάγια και να τους μετατρέψει από δούλους σε φορολογούμενους υποτακτικούς του. Διπλά δούλους δηλαδή σε σοφτ βερσιόν. Αν τους εξοντώσουμε όλους ποιος θα δουλεύει για μας τους χριστιανούς μεγαλειότατε; Να ‘χω κι εγώ κάποιους να εκχριστιανίζω, στο φινάλε!

Και, παρά τις αρρώστιες που κουβάλησαν μαζί τους οι Ευρωπαίοι του Δέκατου Έκτου αιώνα, και παρά τις μαζικές σφαγές που σε άλλες περιοχές της ηπείρου αποδεκάτισαν το σύνολο των ιθαγενών πληθυσμών, οι Μάγια της Γουατεμάλας αποτελούν σήμερα μια από τις μεγαλύτερες αυτόχθονες κοινότητες του δυτικού ημισφαιρίου.

Σήκωσα τη στεγνωμένη μπουγάδα μου από το σύρμα για ν’ απλώσει ο Τόμας τη δική του. Το βράδυ θα κάνω νυχτερινή φωτογράφηση στη Φλόρες και μετά το φαγητό θα καταλήξουμε στο Πικάσο-μπαρ. Αύριο μας περιμένει μια εξίσου γλυκιά και κουραστική μέρα. Ο στόχος μας λέγεται Γιαξσιά. Ένας ακόμη αρχαιολογικός χώρος μείζονος σημασίας. Αυτή η χώρα είναι ανεξάντλητη.

Για περισσότερες φωτογραφίες από την Γουατεμάλα: Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν | Πάμε γι' άλλα...

Διαβάστε επίσης για τη Γουατεμάλα: 

ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ 1 - ΚΕΤΖΑΛΤΕΝΑΝΓΚΟ, ΚΑΠΟΤΕ ΣΤΗ ΔΥΣΗ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν 

ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ 2 - ΑΤΙΤΛΑΝ, ΤΟΣΟ ΜΑΚΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΕΟ ... | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν 

ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ 3 - ΓΚΑΡΙΦΟΥΝΑ, ΟΛΑ ΕΙΝΑΙ ΡΕΓΚΕ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν 

ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ 4 - ΣΤΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΓΚΟΥΑ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν 

ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ 6 - ΚΑΣΤΙΛΙΟ ΣΑΝ ΦΕΛΙΠΕ, ΟΙ ΠΕΙΡΑΤΕΣ ΤΗΣ ΚΑΡΑΙΒΙΚΗΣ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν