ΣΥΡΙΑ - ΚΟΥΝΕΙΤΡΑ, ΠΟΛΗ-ΦΑΝΤΑΣΜΑ

Front Picture: 

Σπίτια καταπλακωμένα. Μπετόβεργες που σημαδεύουν τον ουρανό σαν σκουριασμένες κατάρες αδικοσκοτωμένων. Οξειδωμένα κατάλοιπα από παιδικά παιχνίδια. Ένα σπάργαμα κάποιου νοσοκομείο. Ένα άφατο φράκταλ σαν το πορτρέτο της φρίκης.

Του Κώστα Ζυρίνη

Δημοσιεύτηκε στο ΓΕΩΤΡΟΠΙΟ της ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ, αρ. τεύχους 432, 26.07.2008 

Όταν ο Ομάρ άκουσε τη λέξη «Κουνέιτρα» δεν πέταξε απ τη χαρά του. Μα, μου, σου, του… είναι μια νεκρή πόλη στο Γκολάν, πάνω στα σύνορα με τους «από κεί». Το ξέρουμε, Ομάρ, γι αυτό θέλουμε να πάμε.

Ναι αλλά.. ξέρετε.. δεν πρόκειται για μια κανονική πόλη.. δεν πάνε συνήθως οι ξένοι εκεί. Το ξέρουμε, όμως, θα θέλαμε να πάμε.

Θα χρειαστούν άδειες και ποιος ξέρει πόσο χρόνο θα πάρει για να …  Όσο πάρει. Έχουμε υπομονή.

Επί μερικές ώρες περιφερθήκαμε σε διάφορες αρμόδιες υπηρεσίες μέσα στη Δαμασκό μέχρις ότου, ο Ομάρ, πείσει τις αρχές ότι τόσες μέρες μαζί μας δεν αντελήφθη να είμαστε τίποτα «φιλοσιωνιστικά υποκείμενα». Εννοείται πως το Μαράκι και η Έλενα θα μείνουν στην πρωτεύουσα διότι υπάρχουν κάποια από τα «σουκ» που δεν πρόλαβαν να τα σαρώσουν, και δεν σκοπεύουν να φύγουν από τη Συρία αν δεν αφήσουν και το τελευταίο τους ευρώ στα παζάρια της πολύπαθης αυτής χώρας.  

Και να που  τρέχουμε με το όχημα του Ομάρ προς τα κει που δύει ο Ήλιος και λίγο νοτιότερα. Ο δρόμος μάς προκαλεί την εντύπωση πως, εκτός από τα στρατιωτικά οχήματα, σπάνια και πού διατρέχεται και από κάποιο συμβατικό. Η γη μοιάζει εύφορη αλλά όχι επαρκώς καλλιεργημένη. Η εξήγηση του οδηγού μας, που πάντως αντέχει στη λογική, είναι ότι οι ιδιοκτήτες των σπιτιών και των κτημάτων, μετά κι από το τελευταίο αιματηρό νταβαντούρι με τους Ισραηλινούς, οι οποίοι είχαν φτάσει μέχρι λίγα χιλιόμετρα έξω από τη Δαμασκό, δεν έχουν καμιά όρεξη να επιστρέψουν. Καλύτερα ακτήμονες και ασφαλείς, σου λέει, παρά να φάμε κατακέφαλα τις ισραηλινές οβίδες τις οποίες ανά πάσα στιγμή μπορεί ν’ αρχίσει να βρέχει ο ουρανός.

Όσο διατρέχουμε την εύθραυστη γαλήνη του τοπίου, ανοίγω τα κιτάπια μου για να φρεσκάρω τα στοιχεία που μας γέννησαν την έμπνευση να βαδίσουμε πάνω σ’ αυτή την πόλη φάντασμα. Η περιοχή της Κουνέιτρα, λέει,  κατοικείται περισσότερο από τέσσερις χιλιάδες χρόνια. Την ίδρυσαν οι Αμορίτες, μια φυλή προερχόμενη από την Καναά. Αυτοί οι Αμορίτες, πέρασαν από την περιοχή της σημερινής Ιορδανίας στην αρχαία Φοινίκη νικώντας τους αρχαίους Μοαμπίτες και τους Χιττίτες, οι οποίοι τους εμπόδιζαν τη διέλευση και την προοπτική να φτιάξουν μια νέα πατρίδα, δική τους.

Όμως όχι, έχουν κάτι το αφύσικο.. Χωρίς να δείχνω με το δάχτυλο, οδηγώ το βλέμμα της Ισαβέλλας σε κάποια καρούμπαλα της κατά τα άλλα επίπεδης γης, σκεπασμένα με δίχτυ παραλλαγής, τα οποία και προσπερνάμε με ιδιαίτερα μεγάλη ταχύτητα. Ξέρεις τι κρύβεται κάτω απ αυτά τα λοφάκια; Εσύ μπορεί να μην το ξέρεις αλλά το ξέρουν οι «από κει» και θα το σκεφτούνε πολύ πριν ξαναεπιχειρήσουν να μπουν σε ξένα χωράφια.

Κάνουμε μια μικρή στάση σ’ ένα τοπίο το οποίο σε πρώτη ματιά δεν έχει τίποτα που να την δικαιολογεί. Εκτός από ένα ανοξείδωτο συρματόπλεγμα σε μορφή σερπαντίνας απλωμένο μέχρις εκεί που μπορεί να διακρίνει το βλέμμα. Από την άλλη μεριά του συρματοπλέγματος εκτείνεται η περιοχή της Συρίας που τελεί υπό ισραηλινή κατοχή. Ένα ασήμαντο μεταλλικό όριο που πληγώνει δυο κοινωνίες και τις κρατά σε εμπόλεμη κατάσταση. Ο Ομάρ με συμβουλεύει να μη σηκώσω τη φωτογραφική μου μέχρι το μάτι γιατί ποτέ δεν ξέρεις από πού θα σου ‘ρθει. Ο Ομάρ όμως δεν ξέρει ότι μπορώ να φωτογραφίσω κρατώντας τη μηχανή στο ύψος του γόνατου. Αλλά ας μην παρατείνουμε κι άλλο την παρουσία μας εδώ.. Μυρίζει θάνατο. 

Κάτι παραπάνω από δύο χιλιάδες χρόνια μετά από τη μαζική μετανάστευση των Αμοριτών, και σύμφωνα πάντα με την παράδοση, από την Κουνέιτρα πέρασε κι ο μέχρι τότε μιλιταριστής Σαούλ. Ο Σαούλ, σε κάποιο χωριό που λέγεται Κοκάμπ, λίγα χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Κουνέιτρα, είδε ένα όραμα μέσα από το οποίο ο Θεός, προσωπικά, τον διόρισε Απόστολο της νέας θρησκείας. Ο Σαούλ είπε ένα μεγάλο ευχαριστώ στο μεγαλοδύναμο, αποκήρυξε το βαφτιστικό του, μετονομάστηκε σε Παύλος κι έκτοτε άρχισε να κηρύττει το λόγο του Κυρίου σαν προσωπικός απεσταλμένος του.

Κατά τα χρόνια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας η Κουνέιτρα πήρε πολύ τα πάνω της επειδή ήταν σταθμός καραβανιών και σταυροδρόμι μεταξύ Συρίας, Παλαιστίνης, Λιβάνου και Ιορδανίας. Ανέκαθεν το εμπόριο ήταν πιο επικερδές από την ίδια την παραγωγή.

Η αρχή του εικοστού αιώνα βρίσκει την Κουνέιτρα να απαρτίζεται από Κιρκάσιους μουσουλμάνους προερχόμενους απ τον Καύκασο και, μετά την ανεξαρτησία της Συρίας, το χίλια εννιακόσια σαράντα έξι, αναβαθμίζεται σε διοικητική πρωτεύουσα της επαρχίας των υψίπεδων του Γκολάν. Οι περίπου τριάντα χιλιάδες κάτοικοί της ήσαν επί το πλείστον Άραβες.

Στις δέκα του Ιούνη του 1967, την τελευταία μέρα του γνωστού ως «πολέμου των έξι ημερών», τα ισραηλινά στρατά καταλαμβάνουν την Κουνέιτρα κάτω από ιδιάζουσες συνθήκες: μετά από ένα λάθος. Το λάθος έγινε από το συριακό ραδιόφωνο που, ενώ οι Ισραηλινοί ήσαν ακόμη μακριά, έσπευσε να ανακοινώσει ότι η Κουνέιτρα «έχει πέσει στα χέρια του εχθρού». Πανικός και μπάχαλο στις γραμμές του συριακού στρατού. Όπου φύγει φύγει!

 Η διάψευση της είδησης από τον ίδιο σταθμό, δυο ώρες αργότερα, δεν μπόρεσε να σώσει την κατάσταση: Η πόλη ήταν ήδη κάτω από ισραηλινό έλεγχο.

Ένα περίπου μήνα αργότερα ήρθε εδώ ένας εκπρόσωπος του Οηέ κι έμεινε κάγκελο. Δεν υπήρχε ούτε σπίτι ούτε μαγαζί που να μην είχε λεηλατηθεί. Οτιδήποτε χρήσιμο, από οικοσκευές μέχρι οικοδομικά υλικά πουλήθηκαν από τους Ισραηλινούς στρατιωτικούς σε ομοεθνείς τους εργολάβους και παλιατζήδες. Οι Ισραηλινοί, βέβαια, έδωσαν τη δική τους εξήγηση: Την Κουνέιτρα, λέει, την λεηλάτησαν οι ίδιοι οι κάτοικοί της για να τους δυσφημίσουν στη συνείδηση της παγκόσμιας κοινής γνώμης. Τ’ αφήνω ασχολίαστο.  Η πόλη έμεινε υπό τον έλεγχο των Ισραηλινών για τα επόμενα έξι χρόνια. 

Οι Σύριοι ξαναπήραν την πόλη τους το ’73 με τον πόλεμο που έγινε γνωστός ως «ο πόλεμος του Γιομ Κιπούρ». Δεν το γιόρτασαν για πολύ. Μετά από λίγες μέρες οι Ισραηλινοί τους απώθησαν για να ξανακρατήσουν την Κουνέιτρα μέχρι τον Ιούνη του ’74. Η διεθνής κατακραυγή όμως τους έριξε στο φιλότιμο και αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν συνυπογράφοντας και μια σχετική «ειρηνευτική συμφωνία» απ αυτές που τσαλαπατώνται πριν αλέκτωρ λαλήσει..  Και να εγκαταλείψουν πίσω τους αυτό που φωτογραφίζω συγκλονισμένος: στάχτη και μπούλμπερη. Δεν άφησαν τίποτε όρθιο. Μα τίποτε! Με μπουλντόζες και δυναμίτη κατεδάφισαν τα πάντα. Οι Σύριοι δεν αναγνώριζαν την πόλη τους. Οι στέγες μοιάζουν με ταφόπλακες, παντού υπολείμματα της άλλοτε ζωής. Θρήνος και κοπετός. Ότι μπορούσαν να καταστρέψουν οι απευθείας απόγονοι των Αβραάμ και Ισαάκ το έκαναν με «ιερή μανία» και επαγγελματική ακρίβεια.

Σε κάποιον τοίχο του άλλοτε νοσοκομείου είχε αναγραφεί «Θα υπάρξει και επόμενος γύρος, αφού θέλετε την Κουνέιτρα πάρτε την πίσω κατεστραμμένη». Δεν άργησε να εκδοθεί η σε βάρος του Ισραήλ καταδίκη του Οηέ για βαριά  παραβίαση της Συνθήκης της Γενεύης.

Ο Ομάρ έχει μείνει στο αμάξι του. Μας συνοδεύουν τρεις ένοπλοι με τις καθημερινές τους φορεσιές. Δεν είναι ξεναγοί. Φροντίζουν, απλώς, να μην περνάμε από ορισμένα σημεία.

Μου είναι δύσκολο να πιστέψω ότι μετά από τόσα χρόνια αυτή η κατεδαφισμένη πόλη δεν έχει εκκαθαριστεί ακόμη από τις νάρκες.

Εδώ ο λόγος, γραπτός ή προφορικός, ωχριά μπροστά στην πραγματικότητα. Εδώ, μόνο η εικόνα μαρτυρά. Σπίτια καταπλακωμένα, μπετόβεργες που σημαδεύουν τον ουρανό σαν σκουριασμένες κατάρες αδικοσκοτωμένων, οξειδωμένα κατάλοιπα από παιδικά παιχνίδια, ένα σπάραγμα κάποιου νοσοκομείου, ένα άφατο φράκταλ σαν πορτρέτο της φρίκης.  

Νομίζω πως η μόνη σταθερή ζωή στην Κουνέιτρα είναι εκείνη του φύλακα-ξεναγού του μόνου σχεδόν όρθιου κτηρίου, του μικρού μουσείου της πόλης. Ποιος επισκέπτεται αυτό το μουσείο; Εδώ δεν υπάρχουν κάτοικοι και δεν πλησιάζουν σχεδόν καθόλου ξένοι. Ο καλός αυτός άνθρωπος ξαναβρήκε το νόημα της ύπαρξής του με το να αρχίσει να μας ξεναγεί με ζήλο. Με έρωτα για τη χαμένη του ζωή. Να, εδώ, σ’ αυτούς τους αμφορείς, βλέπουμε και αρχαίες ελληνικές επιγραφές, λέει… Δεν τον ακούμε. Η ψυχή μας είναι αγκιστρωμένη στις γυμνές σκουριασμένες μπετόβεργες που καταριόνται τον ουρανό. 

Για περισσότερες φωτογραφίες: 

Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν | Πάμε γι' άλλα...