ΔΥΤΙΚΗ ΑΦΡΙΚΗ - ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ, Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΑΘΩΟΤΗΤΑΣ

Front Picture: 

... Ταξίδι δεν θα πει να καταγράφεις απλώς σχήματα και χρώματα σε κάποια περιοχή της Γης, πέρα απ αυτή στην οποία διαμορφώθηκες. Ταξίδι θα πει να περιπλανιέσαι μέσα στους πολιτισμούς των άλλων. Να συνειδητοποιείς ότι δεν υπάρχει το απόλυτο μέτρο, ή ο εξωιστορικός πολιτισμικός κώδικας με βάση τον οποίο θα κρίνεις τους διαφορετικούς πολιτισμούς. Ταξίδι θα πει να προσπαθείς να κατανοήσεις τους πέρα απ τον δικό σου πολιτισμικούς κώδικες...

Του Κώστα Ζυρίνη

Δημοσιεύτηκε στο ΓΕΩΤΡΟΠΙΟ της ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ, τεύχος αρ. 252 / 20.01.2005

Κοιτάζω τα φουσκωμένα κύματα του Ατλαντικού μέσα από τον πιο δυνατό τηλεφακό που διαθέτω. Έτσι, για το χάζι περισσότερο. Τον μετακινώ λίγο για να 'χω μέσα στο κάντρο μου κι έναν αναμαλλιάρη φοίνικα. Κι ένα ψαροκάικο που αναπαύεται τραβηγμένο στην άμμο. Και μια φιγούρα αφρικανής που πλησιάζει ισορροπώντας μια τεράστια μεταλλική λεκάνη στο κεφάλι. Σταματά.

Ανοίγει τα πόδια, ανασηκώνει το φουστάνι μέχρι τα γόνατα και, από την όρθια στάση, απαλλάσσει τον οργανισμό της από τα βασανιστικώς πλεονάζοντα υγρά. Απαθώς. Λες και είναι μόνη της πάνω στη Γη! Και, φυσικά, την απαθανατίζω σε μια διαφάνεια που δεν πρόκειται να δημοσιευτεί ποτέ. Δεν είναι ότι δεν με είδε. Αδιαφόρησε. Λες και απλώς φταρνίστηκε.

«Σ’ ε λ’ Αφρίκ!» υποτονθορύζει ο Ζυλ, ο Μπενινέζος οδηγός μας, σα να θέλει ν’ απολογηθεί προκαταβολικά για τη χώρα του. Ως μη όφειλε. «Rtgfsvryu 3fer6yth99 dgo mhjgdre ti  sfdgbvvcl». Κάπως έτσι υποθέτω πως αντιλαμβάνεται την ελληνική απάντησή μου αλλά μου χαμογελά λες και κατάλαβε τι εννοούσα. Κι όμως, κατάλαβε! Κατάλαβε τη γλώσσα της διάθεσης. Όπως καταλαβαίνω κι εγώ τη γλώσσα των χειρονομιών και των εκφράσεων του προσώπου του. Τη διεθνή γλώσσα των ταξιδευτών.

Λόμε, πρωτεύουσα του Τόγκο. Άρτι αφιχθέντες και κατάπληκτοι. Θα σεργιανίσουμε οριζοντίως και καθέτως, ως τα απώτατα σημεία τους, και κυρίως αυτά, τρεις όμορες αφρικανικές χώρες: το Τόγκο, το Μπενίν και την Γκάνα. Και τα δρομολόγιά μας, γραμμές στον χάρτη τονισμένες με μαρκαδόρο, θα χάσουν το νόημά τους: Και οι τρεις αυτές χώρες, αλλά και οι γύρω απ’ αυτές, ο Νίγηρας, η Μπουρκίνα Φάσο, το Μάλι, και η Ακτή Ελεφαντοστού, συγχέονται λίγο πολύ από τις ίδιες πολιτισμικές πινελιές. Το νοιώθει κανείς πως οι συνοριογραμμές της κρατικής επικράτειας δεν χωρίζουν πολιτισμούς. Χωρίζουν απλώς παλιές αποικίες ευρωπαίων αποικιοκρατών.

 «Απαγορεύεται: αφόδευση–ούρηση–σκουπίδια». Ορίστε που απαγορεύεται, λέω λίγο αργότερα στο Ζυλ, δείχνοντάς του την πινακίδα στον μαντρότοιχο. Εδώ απαγορεύεται, μου αντιγυρίζει, διότι βρισκόμαστε μέσα στην κεντρική αγορά κι εξ άλλου, αυτός ο τοίχος, είναι του υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Και μην τη φωτογραφήσεις, μεσιέ Κωστάς, σιλβουπλαί,  διότι μπορεί να ‘χουμε προβλήματα. Τη φωτογράφησα πάντως.

Μήπως κι εμείς οι «Αθηναίοι» τι κάναμε μέχρι και στη δεκαετία του Πενήντα; Πώς να ξεχάσω τους σταυρούς από ασβέστη στους μαντρότοιχους και στα άκτιστα οικόπεδα που απέτρεπαν, δήθεν, το υπαίθριο κατούρημα; Ή εκείνο το «απαγορεύεται το πτύειν»,  μέσα στα πράσινα τραμ και στα λεωφορεία;

ΑΦΑΙΡ ΑΦΡΙΚΑΙΝ

Ets «L’ AVENIR N’ EST A PERSONNE Vente Ciment – Fer a beton»  (Επιχειρήσεις «Το Μέλλον δεν ανήκει σε κανέναν». Πωλήσεις τσιμέντου, σιδηρού οπλισμού). Αφαίρ α-λα τογκολέζ, μουρμουρά πίσω μου ο Σάτσο. Το «Σάτσο», πρέπει να πω, είναι η παραφθορά του Σάντσο, συντρόφου του Δον Κιχώτη αλλά και ο αναγραμματισμός του «Τάσος». Τον φώναξα κάποτε «Σάτσο» και του έμεινε. ETS KEEP THE EVIL AWAY (Επιχειρήσεις «Κρατάει το κακό μακριά» ή αλλιώς «Όλα τα κακά σκορπά»). Για φαντάσου!

Στην κεντρική αγορά της Λόμε. Τόσο ανθρωπομάνι που δεν πέφτει καρφίτσα στο γλιτσιασμένο χώμα.  Φωνές, βρισιές, τραγούδια, και να σφίγγω τα φωτογραφικά πάνω μου σκουντημένος και πιεσμένος ασφυκτικά από παντού. Πίσω μου τοΜαράκι, εις μίαν λέξη παρακαλώ, η Ισαβέλλα και, οπισθοφυλακή, ο Σάτσο. Και κάθε τόσο να τους φωνάζω ως αλαφιασμένο μαντρόσκυλο «το νου σας στις τσέπες σας»! Ήταν οι πρώτες μέρες και δεν είχα συνηθίσει στην ιδέα ότι αυτοί εδώ οι άνθρωποι με το εβένινο δέρμα και τα κατάλευκα δόντια δεν κλέβουν. Τόσο ίσοι στη φτώχεια τους που ποιος να κλέψει ποιον. Και τι να κλέψει; Κι ίσως αυτή ακριβώς η κουλτούρα να μην ευνοεί την ανάπτυξη της εγκληματικότητας απέναντι στους ξένους ταξιδευτές.

 Και μέσα σ’ όλον αυτόν τον πανζουρλισμό ένας τύπος να κουβαλάει δεμένη στη ράχη του μια ξύλινη καμπίνα. Ναι, έτσι ακριβώς, μια ξύλινη καμπίνα! Κεσκεσέ;  κάνω να ρωτήσω το Ζυλ αλλά δεν χρειάστηκε. Η φορητή καμπίνα τα λέει όλα από μόνη της: τόσο για το αφοδεύειν και τόσο για το ουρείν. Κινητό αποπατήριο! Ε, αυτό πια, αποτέλεσε και το ατράνταχτο επιχείρημα του Ζυλ ότι δεν γίνονται δα και όλα δημοσίως!   

Και πιο κάτω, ένα μεταφερόμενο στη ράχη «κατάστημα» να διαφημίζει κάποιο αυτοσχέδιο φάρμακο για την ταινία του παχέος εντέρου με μια ζωγραφική απεικόνιση που κανένα σοβαρό έντυπο της, σε εισαγωγικά, πολιτισμένης Δύσης δεν θα τολμούσε να το δημοσιεύσει.

Να μη χορταίνει το μάτι σου:

STUDIO CHRIST VAINQUEUR (Στούντιο Ο Νικηφόρος Χριστός).

SALON DE TRESSE L’ AMOUR DE DIEU (Ινστιτούτο κοτσίδας Η αγάπη του Θεού).

LE MOINE COIFFURE TRESSE (Κομμώσεις - κοτσίδες Ο ιερομόναχος).

Μα όλοι χριστιανόπληκτοι είναι; Νο, μεσιέ, αλλά να... πώς να το πω; Επιχειρηματικές δραστηριότητες αναπτύσσουν κυρίως αυτοί που έγιναν χριστιανοί, ενώ όσοι έμειναν με το βουντού, που είναι η θρησκεία των προγόνων μας, είναι αγρότες και κτηνοτρόφοι. Δηλαδή, Ζυλ, είναι σα να λέμε πως οι ιεραπόστολοι μαζί με τον χριστιανισμό έφεραν και την αστική επιχειρηματικότητα. Δεν το ‘χε σκεφτεί έτσι άλλη φορά αλλά, τώρα που του το λέω... Το κρατώ πάντως ως υπόθεση εργασίας. Ets “VRAIMEΝΤ RESSUSCITE" (Eπιχειρήσεις «Αληθώς ανέστη»). CHRIST REFORMED SALON (Ινστιτούτο ο μεταρρυθμισμένος Χριστός)! Άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου!

ΓΛΥΚΕΙΑ ΣΕΛΕΣΤΙΝ

... Οι πινακίδες, αν μη τι άλλο, δείχνουν, και αποδείχνουν, τα όρια της ψυχοπνευματικής εμπέδωσης του χριστιανισμού, διατείνεται εμβριθώς η Ισαβέλλα. Δείχνουν ότι οι γηγενείς αποδέχονται επιφανειακά το θεό των λευκών μ’ έναν άκρως ναϊφ και ιδιοτελή παιδισμό. «Σε πιστεύω λευκέ θεέ γιατί θα γεμίσεις το μαγαζάκι μου με πελάτες». Μια επιχειρηματική συμφωνία με το θεό των μεθοδιστών, των πεντηκοστιανών, των... δε συμμαζεύεται.

Ανάλογα με την επιχειρηματική ικανότητα των ρασοφόρων-πλασιέ, οι αφρικανοί προσήλυτοι κατανέμονται σε διάφορες χριστιανικές φράξιες. Άσε οι μουσουλμάνοι ανταγωνιστές! Δεν ξέρω αν έχουν ριζώσει περισσότερο οι χριστιανοί ή οι μουσουλμάνοι αλλά οι επιχειρηματικές δραστηριότητες με πρόταγμα  τον Χριστό είναι παντού σε πρώτο πλάνο. Στο μάρκετινγκ των μαύρων μουσουλμάνων δεν επιστρατεύεται καθόλου ο Αλλάχ. Δεν τον διάβασα πουθενά για να λέμε και του στραβού το δίκιο. Για σκέψου ένα «Καραόκε: ο Μωάμεθ φροντίζει για το πιλάφι σου»;      

Σαρώνουμε προς τα βόρεια το Μπενίν. Αμπομέη: δρόμοι από καφετί πατημένο χώμα. Πλινθόκτιστα και λαμαρίνες. Όλη η ζωή στο δρόμο: Το μαγείρεμα, το μπουγάδιασμα, ο ύπνος, το σουλάτσο. Το ενδιαφέρον του Σάτσο επικεντρώνεται στο άνοιγμα μιας πόρτας χωρίς πορτόφυλλο. «Στούντιο», λέει! Η μαυρούκα του δείχνει τα κατάλευκα δόντια της και τον καλεί. Μας καλεί, θέλω να πω.  Στην είσοδο αραδιασμένα τα έργα της: ο Πάπας Ιωάννης Παύλος είναι το τελευταίο επίτευγμά της.

Αντρέ σιλβουπλαί! Μερσί μποκού, αντιγυρίζει μελιστάλακτα ο Σάτσο. Κομάν τ’ απέλ τυ, μαντμαζέλ; Σελεστίν! Η Σελεστίν μας μπάζει στο εργαστήριό της. Αν δεν ήταν γεμάτο από τα έργα της ζωγραφικής της δεινότητας θα ήτανε κοτέτσι. Η Σελεστίν προσπαθεί να μας πείσει ότι η τεχνοτροπία της, οι ζωγραφικές δηλαδή μεγεθύνσεις των φωτογραφιών, είναι ευρωπαϊκή. Κι εγώ να θέλω να της πω πως η πραγματική αξία της δουλειάς της έγκειται στο γεγονός ότι είναι εμποτισμένη από το ναϊφ της πολιτισμικής της ρίζας. ΤοΜαράκι της χαρίζει για ενθύμιο ένα φανταχτερό στυλό της πλάκας και την κάνει ευτυχισμένη. Φεύγοντας μας ζήτησε τα ιμέιλ μας, και κυρίως του Σάτσο, καθώς και την υπόσχεση ότι θα της στείλουμε μια φαρέτρα από «ευρωπαϊκά» πινέλα. Γλυκιά Σελεστίν!    

KING OF KINGS FRIED RICE (Τηγανητό ρύζι «Ο βασιλιάς των βασιλέων»). Αν δεν πνίξω το νευρικό μου γελάκι ο μάγειρας θα προσβληθεί και δεν θα μ’ αφήσει να τον φωτογραφίσω. Υποκρίνομαι λοιπόν τον εκστασιασμένο από την εμβρίθεια της πινακίδας. Τι κάθαρμα που είμαι! Τον πείθω χωρίς δυσκολία. Μου ποζάρει πανευτυχής που δια της μηχανής μου θα περάσει στην αιωνιότητα. Λοιπόν, Σάτσο, καλό θα είναι να ψωνίσουμε κάνα δυο μερίδες τηγανητό ρύζι απ τον βασιλιά των βασιλέων. Και πού θα το βάλουμε, ρε μεγάλε;

Μεσ’ στη διάφανη πλαστική σακούλα που προσφέρει το κατάστημα. Δεν θα δυσκολευτούμε να την χαρίσουμε λίγο πιο πέρα από δω. Περισσεύουν οι άνθρωποι που την έχουν ανάγκη.

GOD’S WAY HAIR CLINIC (Κλινική μαλλιών «Ο δρόμος του Θεού». Θέλει καμιά σας να κάνει κοτσιδάκια;

Μια ακατανόητη, για μένα, αντίφαση: Σ’ αυτές τις χώρες συνυπάρχουν σε αγαστή αρμονία μια θαυμάσια έντεχνη γλυπτική επί ξύλου, εξαπλωμένη βεβαίως και στη «Δύση», μια σύγχρονη αντίληψη γλυπτικής σύνθεσης από σκουριασμένα μεταλλικά απορρίμματα, και αυτή η αυθόρμητη λαϊκή ζωγραφιά, η χαρακτηρισμένη από «παιδική αθωότητα», που βρίσκει την εφαρμογή της στις χειροποίητες πινακίδες... Τις ναϊφ όπως, ίσως αυθαιρέτως, θα αποκαλέσω εγώ.

ΟΙ ΟΔΗΓΙΕΣ ΧΡΗΣΗΣ 

... Ταξίδι δεν θα πει να καταγράφεις απλώς σχήματα και χρώματα σε κάποια άλλη περιοχή της Γης, πέρα απ αυτή στην οποία διαμορφώθηκες. Ταξίδι θα πει να περιπλανιέσαι μέσα στους πολιτισμούς των άλλων. Να συνειδητοποιείς ότι δεν υπάρχει το απόλυτο μέτρο, ή ο εξωιστορικός πολιτισμικός κώδικας με βάση τον οποίο θα κρίνεις τους διαφορετικούς πολιτισμούς. Ταξίδι θα πει να προσπαθείς να κατανοήσεις τους πέρα απ τον δικό σου πολιτισμικούς κώδικες... Η Ισαβέλλα μετά από τρία ποτήρια κόκκινο κρασί έχει αρχίσει να κελαηδά, ως συνήθως, αμπελοφιλοσοφώντας πάνω στις εμπειρίες της ημέρας.

Έχουμε κατασπαράξει κάτι γαρίδες, κάτι πιλάφια με ηδονικές σάλτσες, κάτι απροσδιορίστου υφής εδέσματα για να ‘ρθουμε στα ίσα μας μετά από ένα ευχάριστα εξοντωτικό περπάτημα. Βρισκόμαστε σε κάποια κωμόπολη της Γκάνα. Όπου, εκτός του ότι εδώ μιλούν την αγγλική, ως πρώην αποικία των Βρετανών, δεν αισθάνεσαι έντονες τις διαφορές σε σχέση με το Τόγκο και το Μπενίν. Τι σου είναι ο άνθρωπος! αναρωτιέται βαθυστόχαστα ο Σάτσο. Ο άνθρωπος είναι η έκφραση του πολιτισμικού του περιβάλλοντος, διατείνεται επίσης βαθυστόχαστα τοΜαράκι. «Ένα ακόμη», υποδηλώνει το νόημά μου στο μελανόχρωμο σερβιτόρο με το κάτασπρο γέλιο. Κι άλλο;! Θα γίνουμε σκνίπα! Ας γίνουμε. Ένας όροφος μας χωρίζει απ τα κρεβάτια μας.

Τα κρεβάτια μας! Άσε, ας μην τα περιγράψω αλλά... Μια ευμεγέθης αφισέτα στον τοίχο του δωματίου με ναϊφ βινιέτες και επεξηγηματικούς υπότιτλους, όπου με μια απίστευτη (για μας) αφέλεια περιγράφουν την αναγκαιότητα και, κυρίως, τις οδηγίες χρήσης του προφυλακτικού.

Ακαριαία θυμάμαι την ευμεγέθη πινακίδα που φωτογράφησα σε κεντρικό δρόμο της Παρακού στο βόρειο Μπενιν, η οποία διακήρυττε χωρίς περιστροφές: HE! N' OUBLIEZ PAS LA CAPOTE CA PROTEGE DU SIDA (Ε! Μην ξεχνάτε, η καπότα προστατεύει από το aids). Καλό το μέτρο, δεν λέω, πολύ καλό! Συν το ότι παρέχουν δωρεάν τα προφυλακτικά. Βάζω στοίχημα ότι ο Σάτσο θα βάλει μερικά στην τσέπη του. Για ενθύμιο.

ΦΑΣΤ ΦΟΥΝΤ «Ο ΙΗΣΟΥΣ»

Στο Πόρτο Νόβο ή στη Νατιτίγκου του Μπενίν, στη Λόμε ή στη Σοκοντέ του Τόγκο, στην Κουμάσι ή στην Ταμάλε της Γκάνα...

LOVE ME BARBERING AND BUSINESS CENTER (Επιχειρηματικό κέντρο και κουρείο «Αγάπε με»)...

JESUS FAST FOOD (Ταχυφαγείο «Ο Ιησούς»)...

 LAVAGE A SEC TENDRE MISERICORDE (Στεγνοκαθαριστήριο «Το γλυκό έλεος»)...

 COMMUNICATION CENTER GOD WITH YOU (Τηλεφωνικό κέντρο ο Θεός μαζί σου)...

ΒΕAUTY SALOON FOLLOW ME AND YOU WILL BE SAVED (Ινστιτούτο ομορφιάς «Ακολούθα με και θα σωθείς»)...

MALAK CHRISTIAN BOOK MINISTRY (Yπουργείο χριστιανικού βιβλίο «Μαλάκ»)... Ας μπούμε λοιπόν στο χριστιανικό βιβλιοπωλείο, στην πραγματικότητα παλαιοβιβλιοπωλείο, του κυρίου Μαλάκ.

Δεν είμαι βέβαιος για το πού τονίζεται τ΄ όνομά του αλλά όταν ρώτησα «μεσιέ Μαλάκ;», σ΄ ε μουά, μου απάντησε. Και μη γελάς, Σάτσο, γιατί θα προκαλέσεις διπλωματικό επεισόδιο. Ο μεσιέ Μαλάκ, ένας γνήσιος εραστής του παλιού βιβλίου μας άφησε με την εντύπωση ότι δεν τον ενδιαφέρει και τόσο πολύ το να πουλά τα θρησκευτικά του αποχτήματα όσο το να ζει μαζί τους. Με το άρωμα και την αφή τους. Με την εύθραυστη σάρκα τους. Με την ξεχασμένη σοφία τους που κάποιος πρέπει να διασώσει απ τη φθορά του χρόνου. Σας αρέσει η χώρα μου μαντάμ, μεσιέ; Μπιεν συρ, μεσιέ Μαλάκ, η χώρα σας είναι καθαρή και διαυγής σαν διαμάντι, πιστέψτε με.

Για περισσότερες φωτογραφίες:

Φωτογραφίες Ταξιδιών | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν

Διαβάστε επίσης άλλα άρθρα για το τρίπτυχο – Γκάνα-Τόγκο-Μπενίν

ΓΚΑΝΑ 1 - ΜΑΥΡΟΣ ΕΒΕΝΟΣ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν

ΓΚΑΝΑ 2, Η ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑ ΤΗΣ ΓΛΥΚΟΠΑΤΑΤΑΣ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν 

ΓΚΑΝΑ 3, ΣΤΑ ΚΑΣΤΡΑ ΤΟΥ ΔΟΥΛΕΜΠΟΡΙΟΥ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν 

ΜΠΕΝΙΝ 1, ΟΜΟΡΦΙΑ ΠΟΥ ΣΚΛΑΒΩΝΕΙ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν

ΜΠΕΝΙΝ 2, ΑΝΑΛΛΟΙΩΤΗ ΑΦΡΙΚΗ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν

ΤΟΓΚΟ, ΜΑΝΑ ΓΗ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν 

ΔΥΤΙΚΗ ΑΦΡΙΚΗ - ΒΟΥΝΤΟΥ, Ο ΧΟΡΟΣ ΤΩΝ ΠΝΕΥΜΑΤΩΝ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν

ΔΥΤΙΚΗ ΑΦΡΙΚΗ - ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΩΝ "ΜΑΓΙΣΣΩΝ" | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν